است.

در آیه 113 آل عمران میفرماید: امَّةٌ قائِمَةٌ یتْلونَ ایاتِ اللَّهِ باز سخن از امتی است که این عمل خاص را انجام میدهد نه صحبت از افراد خاصی.

آیه 5 سوره غافر (حم سجده) میفرماید: وَ هَمَّتْ کلُّ امَّةٍ بِرَسولِهِمْ تصمیم گرفتند و آهنگ کردند هر امتی درباره پیغمبرشان که این پیغمبر را به عنف و زور بگیرند، اخذش کنند زیرا او را یک مزاحم برای خودشان تشخیص دادند (چون هر پیغمبری که میآید میخواهد تغییری در وضع موجود بدهد و اصلاحی کند با او دشمن میشوند میخواهند او را بگیرند خفهاش کنند). وَ جادَلوا بِالْباطِلِ لِیدْحِضُوا بِهِ الْحَقَ و یا مبارزه زبانی میکنند جدال میکنند به وسیله باطل، میخواهند با باطل حق را بشکنند ولی حق شکستنی نیست. فَاخَذْتُهُمْ آنها میخواهند این پیغمبر را بگیرند خدا خودِ اینها را گرفت. همه امت چنین همت میگمارند و همه امت چنین جدال میکنند، من هم همه امت را یکجا میگیرم. فَکیفَ کانَ عِقابِ.

آیه دیگر: وَ لِکلِّ امَّةٍ رَسولٌ فَاذا جاءَ رَسولُهُمْ قُضِی بَینَهُمْ بِالْقِسْطِ [1]. این آیه هم مثل همان آیات پیش است که دلالت میکند بر اینکه امت طاعت و معصیت مستقل دارد.

این بحث ما در اینجا تقریباً به پایان رسید، که از نظر قرآن جامعه کیان دارد، شخصیت دارد، طبیعت دارد، وحدت دارد، حیات دارد، اجل دارد، وجدان دارد، شعور دارد، طاعت دارد، معصیت دارد، عقاب دارد. البته در مسائلی که بعد مطرح میکنیم باز تأیید و تأکید برای این مسئله خواهد آمد. حالا باید وارد مسائل دیگری در این زمینه بشویم.

اینجا بحثی باید مطرح بشود و آن این است که لازمه اینکه ما برای جامعه شخصیت و طبیعت و قانون و سنت قائل بشویم، جبر است، چرا؟ چون لازمه اینکه ما برای جامعه سنت و قانون و حیات و وجود حقیقی قائل باشیم این است که برای افراد استقلال قائل نباشیم چون در هر مرکب حقیقی استقلال و هویت افراد از بین میرود و افراد استقلالی ندارند و فقط جامعه استقلال دارد؛ یعنی همان نظریه اصالت جمع اروپاییها تأیید میشود، که این اصالت جمعیها در کمال صراحت معتقد به جبر اجتماعی هستند. نظریه دورکهیم همین است. دورکهیم صریحاً میگوید اصلًا فرد در جامعه هیچ اختیاری ندارد، هیچ ارادهای ندارد، هیچ آزادی ندارد، هرچه که فرد دارد پرتوی از آن چیزی است که جامعه به او داده. در مقام تشبیه مَثَل افراد مَثَل ظرفهای ماست بندی است. اینهایی که دستگاه ماست بندی خیلی مفصل دارند ظروف خیلی زیاد (ظرف یک کیلویی، دو کیلویی، سه کیلویی و غیر آن) را در کنار یکدیگر میگذارند، بعد شیری را که داغ میکنند برای اینکه ماست از