انْثی وَ جَعَلْناکمْ شُعوباً وَ قَبائلَ لِتَعارَفوا انَّ اکرَمَکمْ عِنْدَاللَّهِ اتْقیکمْ [1] است. در این آیه دو مطلب در زمینه اختلافات مردم از نظر نژادی و قومی بیان شده است. قبل از بیان این دو مطلب، لازم است مطلب دیگری بیان شود و آن اینکه این اختلافات قومی و نژادی در واقع اختلافی است در عین اتفاق، یعنی وحدتی است در عین کثرت. مثلًا اهل یک قبیله بودن معنایش این است که یک گروه را در وحدت خودش جمع میکند و در عین حال ملاک اختلافِ این گروه است با یک گروه دیگر که قبیلهای دیگر هستند. و همچنین شَعبها، که در معنی «شعب» اختلاف نظر است که آیا شعب یعنی واحد بزرگتر از قبیله؟ یا واحد کوچکتر از قبیله؟ یا اساساً به قبیله مربوط نیست، شعب یعنی واحدهای اجتماعی که رابطهشان رابطه نژادی نیست بلکه رابطه مثلًا جغرافیایی یا زبانی است. در زندگیهای بدْوی، مثل زندگیهای عرب جاهلیت، رابطهای که اینها را به یکدیگر پیوند میداد یا جدا میکرد رابطه نژادی و قبیلهای بود. مثلًا قبیله ربیعه با قبیله مُضَرْ [پیوند داشت چون هم نژاد بودند، و] قبیله قریش با قبیله خُزاعه. ولی در میان مردمِ دیگر که از نظر تمدن پیشرفتهتر هستند و یک وضع دیگری دارند معمولًا عامل جغرافیا یا زبان و یا حکومت، اینها را به صورت یک واحد درمیآورد. مثل مردم ایران. ایرانی بودن به نژاد نیست. نژادهای مختلفی اعم از نژادهای آشکار یا غیرآشکار الآن در ایران هستند؛ این همه قبایل و ایلات مختلف از کرد و عرب و غیر اینها که نژادهایشان خیلی با یکدیگر اختلاف دارد. و تازه آنهایی هم که ریشه هایشان خیلی معلوم نیست، امثال ما، هزاران خون در خونشان مخلوط شده که هیچ معلوم نیست بالاخره پیوند نژادیشان به کجا [منتهی میشود.] مثلًا چه در جریان حمله مسلمین به ایران و چه در جریان حمله مغول، نقل و انتقالهای خیلی زیاد شده، خیلی از مغولیها در ایران اقامت کرده و ماندهاند و بعد در مردم دیگر حل شدند و با اینها مخلوط گردیدند. ولی الآن یک واحد جغرافیایی وجود دارد به نام «ایران» که دارای حکومت واحد است. بعضی میگویند شعوب یعنی شَعبها، که مقصود از شعبها آن چیزی است که ما امروز میگوییم ملتها، و قبایل هم که همان معنای قبیلهها را دارد.

وجود ملتهای مختلف برای شناسایی است نه تفاخر

به هرحال این آیه دو مطلب را بیان میکند. یکی اینکه انتسابات قبیلهای و ملی ملاک تفاخر و امتیاز نیست، که هدف اصلی آیه این مطلب است. اگر شما در نظام خلقت قبیله قبیله و شعبه شعبه و شَعب شَعب شدهاید، خیال نکنید که این یک ملاکی است برای افتخار و تفاخر که من چون وابسته به آن قبیله هستم پس برتر و بالاترم یا چون وابسته به این ملت و جزو این ملت هستم برتر