هستند و مانند نوجوانی میباشند که آرزو دارد کودک] [1] یک سالهای که حرف هم بزند برایش پیدا بشود. خوب این آرزوست. آرزو هیچ وقت بر نوجوانان عیب نیست. ولی این آرزو هیچ وقت محقَق نمیشود، اگر بخواهد محقق بشود یک شرایط زیستی دارد که تا آن شرایط زیستی محقق نشود امکان تحقق پیدایش فرزند نیست. این [بود] سوسیالیسم علمی به این معنا که این آقایان میگویند که ماورای آن را سوسیالیسم تخیلی میدانند.

حال این سوسیالیسم علمی که میگویند یک مرحله مشخص از تاریخ است، میپرسیم چه مرحله مشخصی؟ جواب میدهند مرحله بعد از مرحله کاپیتالیسم. یعنی نوبت به سوسیالیسم نمیرسد مگر آنکه کاپیتالیسم رسیده باشد و دوره خودش را طی کرده باشد. بعد از دوره کاپیتالیسم و آن تضادهای درونی کاپیتالیسم است که خود به خود منجر به سوسیالیسم میشود.

این است آن معنایی که در جلسه پیش گفتیم که میگویند مادر سوسیالیسم کاپیتالیسم است و فقط در دامن این مادر متولد میشود و بس. و چون محرک اصلی تاریخ در همه دورهها- یعنی همان عاملی که ما آن را به منزله پدر دانستیم- که تاریخ را از بدو پیدایش به حرکت درآورده و همینطور به حرکتش ادامه میدهد نهاد مادی جامعه است و بس و نهادهای معنوی در محرّکیت تاریخ نقش ندارند و در واقع هیچ یک از نهادهای معنوی پدر تاریخ و به وجود آورنده تاریخ نیستند، پدر تاریخ نهاد مادی جامعه یعنی نهاد اقتصادی است. این است که میگوییم پدر سوسیالیسم ماتریالیسم تاریخی است و مادر سوسیالیسم که در دامن او متولد میشود کاپیتالیسم است.

نظریه ما

نقطه مقابل این نظریه نظریهای است که آن هم برای جامعه شخصیت و عینیت قائل است یعنی منکر شخصیت و عینیت جامعه نیست. البته ما با نظریههایی که منکر این مطلب باشد کاری نداریم، نظریهای است که حالا خودمان داریم میگوییم و آن این است که جامعه دارای یک شخصیت و یک عینیت است و جامعه در تمام جنبههای خودش یک حقیقت متحول و متکامل است (همین طور که در آن نظریه هم آمده بود) ولی جامعه یک حالت تعادل دارد مثل هر موجود زندهای که یک ترکیب است و هر ترکیبی اگر بخواهد باقی بماند یک حالت تعادل دارد- که بهترین حالت آن ترکیب حالت تعادلش است- و حالتهای افراط و تفریط (انحراف) دارد که تا یک حد معینی انحراف را از این طرف و تا یک حد معینی انحراف را از آن طرف میپذیرد و اگر از آن حد معینها