عین وحدت، در درون خودش تضادی دارد. این تضاد در غیر انسان وجود ندارد یعنی در یک امر معدنی- مثلًا یک مرکب معدنی- تضاد درونی نیست، یعنی آن عناصر اگر در ابتدا هم با هم تضاد داشتند بعد که به صورت مرکب درآمدند دیگر آن تضادشان در این مرکب حل شده است. ولی در انسان این گونه است که در عین اینکه دارای یک وحدت واقعی هست، قسمتهای مختلف وجودش استقلالشان را بکلی از دست ندادهاند، یعنی در درون انسان در آنِ واحد هم فرشته وجود دارد هم حیوان؛ حیوان نیز، هم حیوانی که توجهش فقط به شکم است وجود دارد هم حیوانی که توجه به درندگی دارد. بنابراین منافات ندارد که دو کشش مختلف در انسان وجود دارد، یعنی هم کشش مایی در انسان وجود دارد هم کشش منی، که آن را کششهای عالی میگویند و این را کششهای سِفلی. اینها را در زبانهای مختلف گفتهاند. در حدیث است که خداوند حیوان را آفرید از شهوت محض و فرشته را آفرید از عقل محض و انسان را آفرید از ترکیبی از ایندو؛ تا هرکسی کدام جنبهاش بر دیگری غلبه کند. مولوی میگوید:

تا آنجا که میگوید:

که این را گاهی تنازع جان و تن میگویند و گاهی تنازع عقل و نفس. پس اینها با همدیگر منافات ندارد. انسان از آن جهت که دارای فطرت الهی یا انسانی است این کشش عالی واقعاً در او هست.

در آن کشش عالی خداپرستی هست، انساندوستی هست، محبت هست، کرم هست، احسان هست؛ همه ارزشهای متعالی انسانی بالقوه در انسان وجود دارد. و در عین حال به حکم اینکه یک طبیعت حیوانی است- که حیوانی است که انسان شده و آن طبیعت حیوانی هم در او هست- یک کششهای فردی و شخصی (شکم من، دامن من و ...) در او موجود است. این هر دو در آنِ واحد در او وجود دارد.