است، میگوییم خیلی چیزها کار هست ولی کار طبیعت است کار انسان نیست، و بسیاری از چیزها یک نوع شرکتِ میان انسان و طبیعت است بلکه در درجه اول طبیعت است در درجه دوم انسان. اما آنجایی که اصلًا شیء محصول کار طبیعت است مثل خیلی چیزها که آماده برای استفاده- نه فقط ماده خامش بلکه همان ماده قابل استفادهاش- در خود طبیعت به وجود میآید، مانند میوههای جنگلی که انسان فقط آن را میچیند و حیازت میکند نه اینکه تولید میکند بلکه در طبیعت تولید شده است. و مانند ماهی. این ماهیهای سفیدی که از شمال میآورند و قیمت یک ماهی به سیصد تومان هم رسیده، اینها را که انسان تولید نمیکند، ماهیها در دریا تولید میشوند انسان فقط آنها را حیازت میکند.

اما چیزهایی که انسان تولید میکند: در بعضی چیزها واقعاً نقش تولید انسان خیلی زیاد است.

مثلًا اگر انسان یک پارچه پنبهای را تهیه میکند، پنبهاش را میکارد و بعد آن را میریسد و زحمتهای زیادی میکشد. انسان از سنگ یا آهن چیزی میسازد. در این موارد نقش انسان خیلی زیاد است. ولی در خیلی چیزها نقش اصلی مال طبیعت است، انسان فقط مراقب طبیعت است، مثل دامداری. اساس دامداری همین است. گوسفند را که انسان تولید نمیکند، بلکه گوسفند به حکم قانون طبیعت تولید میشود. انسان مراقب گوسفند است، یعنی مراقب این است که گرگ گوسفند را نخورد، برایش جا تهیه کند، او را به صحرا ببرد و بچراند و امثال اینها. در این موارد، باز نقش اوّلی مال انسان نیست. بنابراین نمیشود گفت که ارزش این [مثلًا گوسفند] برابر است با ارزش کاری که انسان روی او انجام داده؛ نه، کارهای بیشتری در اینجا هست [که طبیعت انجام داده است.]

ثالثاً بعضی چیزها ارزشش به ارزش خود ماده است نه کاری که روی آن انجام شده، یعنی مادهها استعداد و آمادگیشان برای پذیرش کار یکسان نیست، در خلقتْ یکسان به وجود نیامدهاند. مثلًا انسان برای زینت خودش یا برای مبادله از نقره استفاده میکند، از طلا هم استفاده میکند، در قدیم از مس و احیاناً از آهن هم استفاده میکردند. کاری که انسان روی اینها انجام میدهد احیاناً برابر است. ولی در عین حال طلا ارزش بیشتری دارد، حالا یا به دلیل کمیابی آن در طبیعت است یا به دلیل مرغوبیت آن است که قشنگتر و زیباتر است و فسادْ کمتر میپذیرد؛ آهن زنگ میزند طلا زنگ نمیزند. بنابراین یک شیء ارزش بیشتری پیدا میکند به دلیل اینکه مادهای که کار انسان روی آن صورت گرفته، از آن ماده دیگر آمادگی و استعدادش برای منظور انسان بیشتر است. انسان مثلًا میخواهد ورقهای نازک فلزی یا سیمهای نازک فلزی بسازد، آیا همه این فلزها مثل همدیگر هستند؟ نه، شما میبینید از طلا برای برق سیمهای بسیار نازک و شاید از اینها خیلی نازکتر هم میتوانند بسازند ولی از نقره یا از پولاد و یا از آهن نمیشود، یعنی مادهاش این قدر قابل نیست. بنابراین مادهها هم فرق دارند از نظر اینکه به درد انسان میخورند و نیاز انسان را