آمده باشد، پارچه هم به همان اندازه که مردم احتیاج دارند به وجود آمده باشد، نه کمتر و نه بیشتر، آنوقت شما میبینید که از پارچه آن مقدار برابر با این مقدار گندم است که کاری که در این مصرف شده برابر با کاری است که در آن مصرف شده است. اگر ده من گندم برابر است با یک متر پارچه، علت این است که روی یک متر پارچه برابر ده من گندم کار شده. پس اصلًا قیمتها را کار انسان به وجود میآورد.

اینجاست که قیمت واقعی داریم و قیمت غیرواقعی. قیمت واقعی یعنی همان مقدار کاری که در شیء مصرف شده. فرض کنید روی این تسبیح ده ساعت کار شده، اگر روی این کتاب هم مجموعاً ده ساعت کار شده قیمت واقعی اینها برابر است. منتها عرضه و تقاضا نوسان دارد. کی عرضه و تقاضا همان حقیقت را به ما نشان میدهد؟ زمانی که کتاب به همان اندازه که تقاضایش هست عرضه بشود، تسبیح هم به همان اندازه که تقاضایش هست عرضه بشود. در شرایط عرضه و تقاضای مساوی کالاها، اگر این تسبیح ده ساعت کار برده، همیشه کالایی در برابر او قرار میگیرد که ده ساعت کار برده است. بنابراین آنچه که قیمت کالا را تعیین میکند کار است.

از اینجا ما میتوانیم به اصل دیگری پی ببریم: پس اگر در وقتی که عرضهها و تقاضاها برابر باشد این تسبیح برابر با این کتاب است ولی در زمانی که عرضه تسبیح بیشتر از عرضه کتاب است دو تسبیح باید داد و یک کتاب خرید، ما باید قبول کنیم که به تولیدکننده این تسبیح ظلم شده، یعنی او بیست ساعت کار را در مقابل ده ساعت کار داده است. منشأ این ظلم هم این است که مبادله آزاد است و این ظلمها در جامعههایی که جامعه مبادلهای است و تولید روی حساب و نقشه نیست رخ میدهد. قبلًا گفتیم خاصیت جامعه سرمایه داری آزادی است. وقتی که آزادی هست هرکسی مطابق آنچه که دل خودش میخواهد تولید میکند، حساب هم که در دست نیست، در یک سال یک جنس کم تولید میشود، یک جنس دیگر زیاد تولید میشود، در سال دیگر آن جنسی که سال گذشته زیاد تولید شده بود کم تولید میشود آن جنس دیگر زیاد تولید میشود. مثال زدم به پیاز:

یک سال شما میبینید پیاز کم تولید میشود، قیمت آن به کیلویی ده تومان و پانزده تومان میرسد.

بعد کشاورزها میگویند: عجب! کسانی که پارسال پیاز کاشتند خیلی استفاده کردند امسال ما هم پیاز بکاریم. حساب نمیکند که فکری که او کرده ده هزار نفر دیگر هم همین فکر را کردهاند. همه پیاز میکارند. پیازها به یک قیمت نازلی فروش میرود، آن کیلویی پانزده تومان به کیلویی پانزده ریال میرسد.

اینجاست که میگویند اگر بنا بشود که این ظلم از بین برود باید جامعه سرمایه داری که خاصیتش آزادی تولید است از بین برود، باید مالکیت دسته جمعی و جامعه سوسیالیستی ایجاد شود که اصلًا به کشاورز [دستور میدهند فلان بذر را این مقدار بکار، و دولت نوع و مقدار