شیء فقط از جنبه کمّی فرق میکند یعنی آنچه که دارد قبلًا هم داشته حالا بیشترش را دارد. مثل گرم شدن آب: آب ابتدا دارای 10 درجه حرارت بود، بعد به تدریج درجه حرارتش بالا میرود، میرسد به 90 درجه و بعد 99 درجه. آن حرارتی را که سابق داشته، دارد با یک درجاتی بالاتر.

اینها را امروز در اصطلاح جدید دیالکتیسینها «تغییر کمّی» میگویند. این تغییر کمّی با آنچه که در اصطلاح دقیق فلسفی هست متفاوت است. از نظر اصطلاح دقیق درست فلسفی، ما نباید این را تغییر کمّی بنامیم. تغییر کمّی یعنی تغییر در کمّیت خود شیء، یعنی کمّیت شیء مثلًا حجمش بالا برود، مثل یک گیاه که ابتدا دارای حجم کوچک و کمّیت کمتری است، بعد حجم بزرگتر و کمّیت بیشتری پیدا میکند؛ ابعاد کمّیاش ابتدا کمتراست بعد بیشتر میشود. یا یک شیء ابتدا از نظر عددی دارای یک عددِ در سطح پایین تری باشد، بعد دارای عدد در سطح بالاتری بشود. مثلًا ایران بیست میلیون جمعیت داشته، حالا دارای سی میلیون جمعیت شده است، پس ایران تغییر کمّی کرده یعنی در کمّیت این موضوع تغییر پیدا شده است.

ولی یک وقت هست که تغییر در کیفیت شیء پیدا میشود ما آن را با یک کمّیت ارائه میدهیم نه اینکه تغییر در کمّیت آن پیدا شده. تغییر در کیفیت آن پیدا میشود ولی چون خود کیفیت را نمیشود سنجید که چقدر فرق کرده مگر به کمک یک امر دیگر بیرون از خودش، آن را با یک کمّیت نشان میدهیم. مثلًا هوا اگر گرمتر میشود تغییر کیفی پیدا کرده. گرمتر شدن یک تغییر کیفی است، سردتر شدن یک تغییر کیفی است ولی ما وقتی بخواهیم بسنجیم که درجه شدت حرارت این هوا چقدر است میآییم با یک میزان الحراره جیوهای میسنجیم. بالا رفتن جیوه تغییر کمّی است.

میگوییم مثلًا این جیوه روی شماره 20 بود، در اثر حرارتْ روی شماره 30 رفته است. حرکت جیوه حرکت کمّی است. تغییر جیوه تغییر کمّی است، اما تغییر هوا تغییر کیفی است؛ ما این تغییر کیفی را با آن تغییر کمّی بیان میکنیم. بنابراین آب که از صفر درجه حرارت تا 99 درجه حرارت بالا میرود، این، تغییر کیفی در آب است، منتها ما این تغییر کیفی را با یک تغییر کمّی دیگر ارائه میدهیم نه اینکه این تغییر کمّی باشد.

بعد آب تبدیل به بخار میشود. این را این آقایان «تغییر کیفی» اصطلاح کردند؛ در صورتی که این دیگر تغییر ماهوی است، چرا؟ تغییر ماهوی یعنی چه؟ خود اینها هم تغییر کیفی را اینجور تعریف میکنند (گاهی هم از دهانشان در میرود و میگویند تغییر ماهوی). تغییر ماهوی یعنی شیء اصلًا ذاتش تبدیل به ذات دیگر بشود به گونهای که خاصیتهایش بکلی عوض بشود. قدما میگفتند گاهی آب تبدیل به هوا میشود، هوا تبدیل به آب میشود؛ هوا تبدیل به آتش میشود، آتش تبدیل به هوا میشود؛ یعنی تغییر ماهیت دادن، یعنی عنصری به عنصر دیگر تبدیل میشود یا مرکبی به مرکب دیگر تبدیل میشود به طوری که خاصیتها بکلی فرق میکند.