کی فشار بیاورد؟ عجالتاً دیگر استثمارشونده و استثمارکنندهای نیست ولی در عین حال دیکتاتوری هست، پس معنایش چیست؟ حالا دیگر استثمارشونده و استثمارکننده نیست، فقط یک حزب ده پانزده میلیونی وجود دارد و یک جامعه غیرحزبی صد و نود میلیونی. این حزب به نام طبقه پرولتر و به نام آن صد و نود میلیون دیگر- که آنها دیگر هیچ استثمارکننده و بورژوا نیستند- دارد بر آنها فشار میآورد، یعنی یک طبقه جدید به نام حزب [به وجود آمده در حالی] که اصلًا دیگر پای استثمارشونده واستثمارکننده در میان نیست.

- مگر سایر مردم در حزب نیستند؟

استاد: نه، نیستند. اتفاقاً از مسائلی که مکرر هم گفتهایم همین است که اینها چرا اجازه نمیدهند که این صد و نود میلیون دیگر در این بهشت وارد بشوند؟ برای همین است که اگر همه بخواهند وارد بشوند، دیگر یک تساوی عمومی برقرار میشود. واقع مطلب این است که این یک امتیاز اقتصادی و غیر اقتصادی برای یک حزب در مقابل یک اکثریت شده است، یعنی یک حکومت اقلیت بر اکثریت. الآن در شوروی یک طبقه جدید به نام حزب کمونیست روی کار آمده است، به این اسم که ما نماینده طبقه پرولتر هستیم، طبقه پرولتری که شاید صد میلیون یا بیشتر از طبقه کارگر در آنجا باشد که داخل حزب کمونیست نیستند و از همه مزایا هم محرومند.

دولت در کمونیسم نهایی

مسئله دیگر- که آن را در این کتاب مطرح نکرده است- این است که میگوید فعلًا در فاصله دوره سرمایه داری و کمونیسم نهایی یک دوره سوسیالیستی هست که در این دوره این طبقه پرولتر دولتی تشکیل میدهد و یک حکومت اینچنینی دارد. بعد میگوید نیاز به دولت بکلی از میان میرود و دیگر دولتی در کار نیست. همه حرفهای اینها بر همین اساس است که با مالکیت خصوصی دولت به وجود آمده، با رفتن آن هم دولت از میان میرود. مارکس گفت سه چیز عامل از خود بیگانگی بشر شده است که هر سه چیز را هم خود بشر خلق کرده است: یکی سرمایه است و دیگری مذهب است و سومی دولت، و وقتی که بشر به مرحلهای برسد که خودش را بازیابد و- به قول خود او- به خویشتن خود برگردد، این سه عامل از خود بیگانگی را بکلی از میان خواهد برد. منتها به اینجا که میرسند آمدهاند دوره کمونیسم را به دو دوره تقسیم کردهاند؛ دین را گفتهاند در دوره اول از بین رفت، سرمایه داری را هم گفتهاند در همان دوره اول از بین رفت ولی دولت را گذاشتهاند که در آن دوره نهایی- که هنوز به وجود نیامده- از بین برود.