پس یک دلیل اینجا ذکر کردهاند که معکوس آن چیزی است که مارکس گفته است.

- مطابق نظر اینها مشترک بودن تولید ضرورتاً علت مشترک بودن مصرف محصولِ به دست آمده است نه ابزار تولید.

استاد: این فرق نمیکند. حال در عبارت بعد میخوانیم. او همین حرف مارکس را دلیل و تأیید بر حرف خودش میگیرد. اینها میان اشتراک محصول ابزار تولید و خود ابزار تولید تفکیک نمیکنند، نمیگویند مثلًا ابزار تولید ممکن است اشتراکی باشد محصول اختصاصی باشد یا برعکس. ایندو لازم و ملزوم یکدیگر هستند. نمیشود ابزار تولید اختصاصی باشد محصولْ اشتراکی، یا ابزار تولید اشتراکی باشد محصولْ اختصاصی. لذا ایندو را از همدیگر تفکیک نکرده است.

2. ساده بودن ابزار تولید

دلیل دوم که در دو صفحه بعد ذکر کرده این است که میگوید:

چون وسایل تولید بسیار ساده و ساختن آن از عهده هرکسی برمیآید، دیگر مسئله مالکیت خصوصی وسایل تولید معنایی به خود نمیگیرد و همچنین زمین آنقدر وسیع است که کسی تصور تصاحب آن را نمینماید.

اینجا یک مسئله دیگر است و آن این است که در باب «ارزش» این حرف را میزنند که قهراً در باب مالکیت نیز گفته خواهد شد: چیزی قابل تملک است که چند شرط در آن وجود داشته باشد. یکی از شرایط، رایگان نبودن است. اگر یک چیزی به قدر وفور باشد و هرکس هرچه احتیاج دارد به رایگان وجود داشته باشد، دیگر اختصاص از بین میرود، مثل هوا که چون به اندازهای که هرکسی بخواهد تنفس کند رایگان وجود دارد، مالکیت هوا مطرح نیست. اینها هم میگویند که ابزار تولید در ابتدا فنّی نبوده؛ یا سنگ غیر صیقلی بوده که در دسترس همه بوده است یا اگر چوبی به اندازه یک چماق بوده جدا کردن آن از درخت کار همه کس بوده است. بنابراین چون ابزار تولید در سطحی بوده که خیلی ساده بوده و در اختیار همه افراد میتوانسته قرار بگیرد، پس موجبی برای مالکیت خصوصی در کار نبوده است. اگر مثلًا در بیابان انسان با خودش احتیاطاً سنگ برمیدارد که اگر سگی به او حمله کرد به او سنگ بزند، این سنگ دیگر مالکیت برنمی دارد.

برخلاف آنجایی که ابزار تولید تکامل مییابد و جنبه فنی پیدا میکند، در نتیجه در اختیار هرکسی