توجیه دیگر و نقد آن

در توجیه تکامل اجتماعی انسان گاهی میگویند: هستی پویاست. «هستی پویاست» این را توجیه نمیکند. هستی حیوان هم پویاست، چرا [این تکامل] در حیوان نیست در انسان است؟ این مثل این است که کسی بگوید آقا چرا شما امروز از تهران به قم رفتید، شما بگویید هستی پویاست! «هستی پویاست» که توجیه رفتن از تهران به قم نمیشود، این یک علت خاص میخواهد. یا میگویند به واسطه بهم خوردن تعادلهای اجتماعی یا نبرد انسان با طبیعت و این گونه مسائل [انسان تکامل اجتماعی پیدا کرده است.] انسان خودش داوطلب نبرد با طبیعت است نه اینکه چون طبیعت با او در ستیز است در مقام دفاع چنین کاری میکند. حیوانات اینطور هستند: طبیعت با حیوان نبرد میکند و او در دفاع از خود با طبیعت مبارزه میکند. انسان نبرد با طبیعت را آغاز میکند، یعنی تنها دفاع کننده از خودش نیست. انسان دائماً در صدد نبرد کردن است. طبیعت بیچاره رفته گوشه نشینی کرده و استعفا داده و در مقابل او اعلام تسلیم کرده، ولی انسان دست بردار نیست.

این نشان میدهد که در انسان یک بُعد وجودی پدید آمده است، همان که ما به آن روح الهی و فطرت انسانی میگوییم. و این جز این نیست که بگوییم انسان از نظر فلسفی موجودی است که بعدی ماورای ابعاد دیگری که همه حیوانات دارند پیدا کرده است: بعد لایتناهی خواهی از هر جهت، بعد دوندگی به سوی افقهایی که هنوز به روی او گشوده نشده است.

- در این مسئله حیات که فرمودید، ما خودمان هم اعتقاد نداریم که ماده در یک مرحله بسیار عالی از تکاملش حیاتدار شد، به این معنا که در یک مرحلهای حیات را ایجاد میکند.

استاد: محال است که حیات را ایجاد کند.

- نه اینکه علتش خودش باشد.

استاد: این همان قابلیتی است که ما میگوییم.

- بنابراین دلیلی ندارد که از خارج حیات را به آن بدهند.

استاد: قابلیت کافی نیست. یک وقت شما میگویید که ماده، هم علت فاعلی است هم علت قابلی.

به شما جواب میدهند که ماده علت قابلی هست ولی علت فاعلی نیست. در این که ماده علت