اینجاست که این ایرادها را کردهاند. مارکس و امثال او اصلًا اینها را طرح نکردهاند. بعد افراد متأخرتر امثال استالین آمدهاند یک حرفی زدهاند که جز استثناء و نقض در اصول دیالکتیک حرفی نیست. از کتاب قرن مارکسیسم- که از شخصی به نام برنارد است- نقل میکند:

فلسفه مارکسیسم نخستین فلسفهای است که صراحت و عمومیت ماهیت تغییر روابط بشر و تظاهر این تغییر را از طریق انقلابات شدید باز شناخت [1]. در اینجا بهطور معترضه باید تذکر داد: تغییرات کیفی فقط در اجتماعات طبقاتی با انفجار به شدت توأم میباشد وگرنه در جامعه بدون طبقات چون تغییرات از بالا هدایت و رهبری میگردد این است که با انفجار به شدت توأم نبوده و به آرامی صورت میگیرد [2]. به مقاله «زمان شناسی» استالین رجوع شود.

روی اصول شما «تغییرات از بالا هدایت و رهبری میشود» یعنی چه؟ طبق اصول شما تغییر بدون تضاد امکان ندارد، اصلًا حرکت معلول تضاد است، مگر معلول بدون علت هم میتواند وجود داشته باشد؟ شما تمام این گرد و خاکهایی که میکنید، میگویید ما دیگر در باب حرکت علت حرکت را کشف کردیم، علت حرکت را در درون اشیاء کشف کردیم و آن تضاد درونی اشیاء است.

البته خود این فی حد ذاته حرف غلطی است. حالا ما عجالتاً حرف شما را قبول کردیم. بنا بر حرف شما که این همه در باب حرکت میگویید علت حرکتها تضادهای درونی است و حرکت ناشی از تضادهای داخلی است، مگر استثناء پذیر است که در یک جا تضاد نباشد حرکت باشد؟ خوب، اگر بنا بشود ما قبول کنیم که در یک جا تغییرها از بالا هدایت میشود، چرا بگوییم در جامعه استالینی اینچنین است، در جامعههای دیگر هم بگوییم تغییرها از بالا هدایت میشود. دیگران هم مثل شما همین حرف را میزنند و میگویند رهبرها از بالا جامعه را هدایت میکنند و تغییر هم ایجاد میکنند و لزومی ندارد تضادی در کار باشد.

حال اجازه بدهید از آن قسمت اول یک مقداری بخوانیم. در صفحه 41 میگوید:

ملاحظه میشود که وسائل تولیدی تعیین کننده روابط تولیدی است و بر مبنای آن روابط، ایدئولوژی و تأسیسات اجتماعی به وجود میآید. این تأسیسات و ایدئولوژی در زمان معین با روابط تولیدی و در نتیجه با خصلت وسائل تولیدی مطابق است و باعث تکمیل و تقویت