3 تولید

در قسمتهای گذشته که درباره تولید بحث میکردیم، قوای تولید و همچنین وسائل تولید، موضوع تولید، روابط تولیدی، وجه تولید، همه اینها تعریف شد و ضمناً نقش تولید در تاریخ از نظر این مکتب مشخص شد و باز دقیقاً معلوم شد که «وجه تولید» و در یک اصطلاح دیگر ساخت اقتصادی یا نهاد اقتصادی جامعه شامل دو قسمت است: ابزار تولید و روابط تولیدی. از ایندو ابزار تولید به منزله زیربنا برای روابط تولیدی است و اگرچه به این شکل تصریح نمیکنند ولی این کاملًا مشخص است که مطابق این مکتب، ابزار تولید سازنده و زیربنای روابط تولیدی هستند و باز روابط تولیدی به منزله اساس و زیربنا برای تأسیسات اجتماعی از قبیل قانون و حکومت و هنر و اخلاق و فلسفه و دین و مذهب و امثال اینهاست، که در واقع ساخت اجتماع از نظر اینها یک ساخت سه اشکوبهای استگو اینکه هرگز اینچنین تفوّه نمیکنند. آنچه که اینها به آن تفوّه میکنند همین مقدار است، گاهی تمام ساخت اقتصادی را که هم شامل ابزار تولید و هم شامل روابط تولیدی است یک چیز حساب میکنند و تأسیسات اجتماعی را چیز دیگر، آن وقت میگویند وجه تولید یا ساخت اقتصادی جامعه زیربناست برای تأسیسات اجتماعی؛ گاهی در خود «وجه تولید» تصریح میکنند که ابزار تولید سازنده روابط تولیدی است؛ و گاهی تصریح میکنند که روابط تولیدی اساس و بنیان تأسیسات اجتماعی است، و بهطور واضح و روشن نتیجه گیری میشود که ساخت اجتماعی را باید یک ساخت سه طبقهای بدانیم، ولی اینچنین تصریح نمیکنند.

- میتوانیم حتی به بیان دیگر ابزار تولید را زیربنا برای قوای تولید بدانیم؟