دارد ارزش عملی دارد؛ ممکن است یک مسئلهای ارزش نظری داشته باشد، [مثل این که] در دورترین کهکشانها چه خبر است، ولی برای ما هیچ ارزش عملی نداشته باشد. یا بین ایندو حتی عموم و خصوص من وجه است و بعضی امور، هم ارزش نظری دارد هم ارزش عملی؛ بعضی امور ارزش نظری دارد ارزش عملی ندارد، مثل همین مثالی که گفتیم؛ بعضی امور ارزش عملی دارد و ارزش نظری ندارد، یعنی انسان گاهی با یک حرف پوچ نتیجههای خوب و مفید ممکن است بگیرد. این خودش یک مسئلهای است که قابل بحث است که آیا میشود از یک سخن پوچ نتیجههای مفید را احیاناً گرفت یا نه؟ نمیخواهم بگویم این حرف درست است، ولی مسئلهای است قابل طرح، به این زودیها هم نمیشود ... [1] مسئله دروغ مصلحت آمیز و راست فتنهانگیز همین است. یک «راست» ارزش نظری دارد ولی از نظر عملی ارزش منفی دارد، و در یک جا دروغ هیچ ارزش نظری ندارد و ممکن است ارزش عملی داشته باشد. البته به این سادگی نمیشود از این مسئله گذشت. حالا طرح کردیم، نه اینکه خیال کنید ما این مطلب را تأیید میکنیم که [نسبت میان ایندو] حتماً عموم و خصوص من وجه است و میشود برای این قضیه از دروغ استفاده کرد ولو اینکه هدف صددرصد حقیقت باشد؛ چون این بحث را امروز به شکلهای مختلفی کردهاند. بعضی از مصریها این مطلب را طرح کردهاند. البته به این بیانی که من میگویم نگفتهاند، چیز دیگری گفتهاند که من به این بیان میگویم:

یکی از آن مواردی که ارزش نظری ندارد و ارزش عملی دارد افسانههای پندآموز است. کلیله و دمنه چه ارزش نظری دارد؟ شیر به روباه چنین گفت و بعد خرگوش به روباه چنین گفت، بعد چنین و چنان کردند؛ یک داستانی که سراسرش پوچ و بیمعنی است ولی سراسرش هم پند و اندرز است. اغلب داستانهایی که سعدی آورده، حتی همانهایی که به نام انسانها گفته است، ارزش تاریخی که ندارد، از نظر تاریخی بیارزش است ولی از نظر عملی با ارزش. [همینطور] داستانهایی که مولوی آورده. البته منشأ بیشتر قریب به اتفاق اینها پیدا شده، یعنی اختراع خود مولوی نبوده، یک ریشهای دارد، ولی بسیاری از اینها ریشه هایش افسانههای گذشته است که خود مولوی هم احیاناً میداند افسانه بوده، و بعضی موارد هم اگر ریشه تاریخی یا افسانهای قبل از مولوی دارد، مولوی خودش قضیه را پرورش داده، بعد نتیجهاش را گرفته است. او میگوید تو به نتیجه نگاه کن، «خُذِالْغایاتِ وَ اتْرُک الْمَبادی». او کاری ندارد که حالا این قصه از نظر تاریخی واقعاً راست است یا راست نیست؛ او بیشتر، نظرش به آن نتیجه عملی است که میخواهد بگیرد.

حتی بعضی از مصریها پا را بالاتر گذاشتهاند، گفتهاند قرآن هم در قصص خودش این راه را