دموکراسی میآورد. این دموکراسی روز به روز میخواهد دموکراسی بیشتر بشود، پی درپی میخواهند زیادتر بشود، میگویند این بر خلاف اصول آزادی است، آن بر خلاف اصول آزادی است، ... ولی «الشئ اذا تَجاوَزَ حَدَّهُ انْقَلَبَ الی ضِدِّهِ» (البته دیگران به این صورت میگویند) وقتی که آزادی هم خیلی زیاد شد منجر به هرج و مرج میشود. وقتی منجر به هرج و مرج شد یک دیکتاتوری پشت سرش میآید. او این حرف را نمیزند که دیکتاتوری پشت سرش میآید، میگوید حکومت پرولترها میآید. البته میگوید «دیکتاتوری پرولتاریا» که دیکتاتوری هست ولی [این دیکتاتوری عین آزادی است.] در عین حال قبول دارند که دیکتاتوری هست. وقتی که آزادی زیاد شد و زیاد شد، مثل آزادیهایی که در فرانسه و امریکا هست که بچه را آزاد بگذار، زن را آزاد بگذار، بچه باید سرکلاس آزاد باشد، پایش را هم اگر میخواهد دراز کند بگذار دراز کند، اگر میخواهد بخوابد درس را گوش کند بگذار بخوابد، اگر پسر و دختر میخواهند دستهایشان را به گردن هم بیندازند در همان حال درس را گوش کنند، اصلْ آزادی است، اصل اول آزادی است.

پشت سر هم آزادی و آزادی. این آزادیها نمیتواند تا بینهایت ادامه پیدا کند، منجر به یک هرج و مرج و بحرانهایی میشود. همانطور که سرمایه داری دچار یک نوع بحران در درون خودش میشود، آزادی دچار یک نوع بحران در درون خودش میشود که همان بحران منجر به یک دیکتاتوری میشود. ولی اینها چون میخواهند بگویند در عین حال آن نظام بعدی، دیکتاتوریای که بعد میآید که دیکتاتوری به اصطلاح سوسیالیستی هست [منافاتی با آزادی ندارد،] میگویند «دیکتاتوری پرولتاریا» که آن دیکتاتوری در عین حال عین آزادی است، هم آزادی است هم دیکتاتوری؛ هر دوی اینها در آنِ واحد هست. این هم توجیه تکامل.

داروینیزم و نظریه مارکس

اتفاقاً این که این کتاب میگوید که این نظریه کارل مارکس ریشهای در داروینیزم دارد، این را خوب توضیح نمیدهد و باید گفت ریشهای که در داروینیزم دارد ریشه ضعیفی است. البته این مقدار عرض کردیم که قبل از داروین خود هگل اساساً فلسفهاش فلسفه تکاملی است چون معتقد است که ما از مقوله بسیطتر به مقوله کاملتر میرسیم؛ همینطور مقولات به سوی ترکب و پیچیدگی میروند. پس اصل نظریه تکامل را او هم قبول دارد. اصلًا اساس دیالکتیک هگل بر اصل تکامل است. اصل تبدیل کمیت به کیفیت را هم که باز هگل خودش گفته بود. آن مثال را هم اولین بار هگل گفته است. بله، داروین از یک طرف و نئوداروینیستها از طرف دیگر تأییدی برای دو نظریه هگل آوردند. البته اینها (مارکسیستها) هم به قول خودشان نظریه هگل را از جنبه ایده آلیستی به جنبه عینی و مادی [سوق] دادند. خود داروین فقط اصل تکامل را در جانداران تأیید کرد. در