میشود یعنی حالتش تبدیل به ضد خودش میشود.

مثالی که هگل گفته- که بعد هم اینها تعقیب کردند- همین مثال بوده (تبدیل آب به بخار). بعد آمدند این مثال را در جاهای دیگر، در مسائل سیاسی و در مسائل اقتصادی پیاده کردند. دکتر ارانی در جزوه ماتریالیسم دیالکتیک کوشش کرده مثالهای زیاد دیگری هم [ذکر] کند و از جمله این که یک چیزی هم قدما همیشه میگفتند: «الشئ اذا تَجاوَزَ حَدَّهُ انْقَلَبَ الی ضِدِّهِ» یعنی هر چیزی اگر از حد خودش تجاوز کند به ضد خودش منقلب میشود، به ضد خودش برمیگردد. اینها هم عیناً همین حرف را میزنند.

2. سرمایه داری

مارکس که این مثال را در امور اقتصادی پیاده کرده، گفته است مثلًا سرمایه داری یک پدیده است.

ابتدا به صورت کمّی تغییر میکند، یعنی به تدریج رو به ازدیاد میرود. البته میگوید سرمایه که از زمین نمیجوشد، از آسمان هم نمیجوشد، حاصل دسترنج کارگر است که ارزش اضافی کارِ اوست. به عقیده او صد در صد از راه دزدی، سرمایه داری تدریجاً ازدیاد کمّی پیدا میکند یعنی فزونتر میشود. پی درپی سرمایه بیشتر میشود و پی درپی استثمار کارگر هم رو به فزونی میگذارد.

تا مدتی این تغییر، کمّی است، مثل آبی که درجه حرارت آن بالا میرود. از یک طرف مقدار سرمایه بالا میرود، از طرف دیگر استثمار کارگر و نارضایی کارگر بالا میرود؛ یک درجه بالا میرود، دو درجه، سه درجه، ... آن از آن طرف قوس صعودی طی میکند، این از این طرف قوس صعودی طی میکند. ولی این نمیتواند تا بینهایت پیش برود. به یک مرحله که میرسد، میشود مرحله انفجار. مرحله انفجار مرحله انقلاب است. میرسد به آنجا که اوّلًاخود سرمایه داری از نظر اقتصادی دیگر قابل توجیه و قابل بقا نیست یعنی نمیتواند باقی بماند، یعنی خودش برای خودش صرف نمیکند. به یک حدی میرسد که خودش ایجاد بحران میکند، سرمایه داری در درون خودش دچار بحرانها میشود. مثال به بعضی از بحرانهای تاریخی میزند. بعضی بحرانها را هم پیش بینی میکند، که آنها واقع نشده. از طرف کارگر هم منجر به انقلاب میشود. مثل آبی که یکمرتبه تبدیل به بخار میشود، از یک طرف نظام سرمایه داری دچار بحران میشود و از طرف دیگر کارگر هم انقلاب میکند، دگرگون میشود. یک وقت میبینید سرمایه داری تغییر ماهیت داد، نظام اقتصادی جدیدی میآید که نظام سوسیالیستی است.

3. دموکراسی

لنین مثال دیگری در دموکراسی پیدا کرده؛ گفته است که نظام اقتصادی بورژوازی به دنبال خودش