که اینها به درست بودنش هم اعتراف ندارند- فقط به انسان میآموزد که چگونه باید اندیشید، درست اندیشید به معنای اینکه درست نتیجه گیری کرد. تازه مثل این میشود (این مثال را من ذکر میکنم) که یک علمی در دنیا باشد که به ما فن معما و جدول حل کردن را بیاموزد که جدولهای روزنامه را چگونه حل کنیم. ممکن است فن درستی هم باشد، یعنی قواعد و قوانین طرح جدول کردن و نیز قانون پیداکردن نزدیکترین راهها برای حل جدولها و معماها را به ما بیاموزد؛ این علم نوعی اندیشیدن را به ما آموخته است، اما هیچ به عمل ارتباط ندارد، یعنی فن عمل کردن را به ما نیاموخته است.

می خواهند بگویند ولی این منطق فن عمل کردن را هم- که مقصود عمل اجتماعی است- به ما میآموزد؛ و نه تنها فن عمل را به ما میآموزد، خود به خود مشوّق و ترغیب کننده ما به عمل است. مثل علم اقتصاد. اگر علم اقتصاد و علم زندگی را به کسی بیاموزند، وقتی انسان درست بفهمد که راه پول جمع کردن مثلًا این است، یعنی کلید به دست آوردن یک مقصد اقتصادی را به دست انسان بدهد، این علم ترغیب کننده انسان است، چون چیزی است مربوط به زندگی انسان. اگر راه بالا رفتن از مدارج ترقیات اجتماعی را، مثلًا پلههای سیاسی را طی کردن، به یک نفر بیاموزند که اگر میخواهی در مراحل اجتماعی در این جامعه ترقی کنی، پستت بالا برود و مثلًا وزیر یا نخست وزیر بشوی راهش این است، چگونه این علم و دانش او را تشویق و ترغیب به این کار میکند؟ اینها میگویند دیالکتیک [هم] راه عمل را به انسان میآموزد؛ اولًا انسان را تشویق به عمل میکند، چون راه موفقیت را نشان میدهد، و ثانیاً راهش را که مبارزات اجتماعی است و از طریق تضاد است [مشخص میکند] و [اینکه] این تضادها چگونه است و مثلًا فلان وضع اجتماعی به دنبال خودش چه وضعی را به وجود میآورد که آن وضع ضد خودش هست و بعد آن وضع باز پشت سر خودش چه وضع دیگری به وجود میآورد. درست مثل این است که چنانکه به کسی کار کردن ماشین را میآموزند، دیالکتیک به ما کار کردن ماشین اجتماع را میآموزد. ضمناً چون در اینجا نشان میدهد که اساس حرکتها تضاد است و تضاد یعنی مبارزه نیروها با یکدیگر، پس قهراً نقش مبارزه را روشن میکند. از این جهت است که افراد تشویق به مبارزه میشوند برای اینکه حرکت این ماشین را تسریع کنند.

پس یکی از خصوصیات دیالکتیک این است که صرفاً منطق اندیشه نیست، منطق عمل هم هست، راه عمل را میآموزد و نه فقط راه عمل را میآموزد، راهی است که انسان را تشویق به عمل میکند، و چون راه عمل را که میآموزد برای مبارزه و تضاد نقش اساسی قائل است، قهراً میشود دانش مبارزه، یعنی شخص را تشویق میکند به مبارزه و اینکه این مبارزه چگونه باید باشد؛ منتها مؤلف میگوید که حتی همین جهت را هم مارکس از هگل گرفت، یعنی دیالکتیک