اتهام مورخان این اختلاف بزرگ را نادیده میگیرد که دادگاههای ما- چه قضایی و چه اخلاقی- دادگاههای امروزیاند و برای افراد زنده، فعال و خطرناک تعبیه شدهاند و حال آنکه آن کسان دیگر قبلًا در برابر دادگاه زمان خویش حاضر گشته و نمیتوان آنها را دومرتبه محکوم یا تبرئه کرد. آنها را نمیتوان در پیشگاه هیچ دادگاهی مسئول قرار داد، زیرا در زمره گذشتگانند و به آرامش گذشته تعلق دارند. این اشخاص تنها میتوانند موضوع تاریخ باشند و به جز قضاوتی که روح کار آنان را درک و دریافت کند قضاوت دیگری درباره آنها نباید روا داشت.

این استدلال بسیار غلط است بر این اساس که معیارهای امروز ما یک نوع معیار است و معیارهای زمان آنها معیارهای دیگری بوده، ما با معیارهای خودمان نباید آنها را محاکمه کنیم، بعلاوه آنها در زمان خودشان محاکمه شدند و کارشان تمام شده و پروندهشان بسته شده است.

تقریباً چنین میگوید که هرکس در زمان خودش پرونده بازی داشته است و در زمان خودش هم جامعه با مقیاسهای خود درباره او قضاوت کرده و پروندهاش را بسته است، ما دیگر حق نداریم نبش قبور کنیم و پروندههای بسته را از نو باز کنیم. این حرف مخصوصاً با این استدلال که معیار ما با معیار آنها فرق میکند، حرف چرندی است و همان حرفی است که در میان ما معروف است، میگوییم: اذْکروا مَوْتاکمْ بِالْخَیرِ (همان جمله «به آرامش گذشته تعلّق دارند»). میگویند این جمله از معاویه است. اسم این حرف را باید بگذاریم «فلسفه معاویهای» که هر جانیای بیاید در دنیا جنایت کند، همینکه رفت بگوییم پروندهاش بسته شد. چرا بسته شد؟! اتفاقاً باید پرونده آنها باز باشد؛ یعنی افرادی که در سرنوشت آینده مؤثرند باید جامعه پرونده آنها را باز نگه دارد، خوبان را تحسین کند و بدها را مشمول ملعنت و نفرت و قضاوت قرار دهد.

البته این از لحاظ فقهی مسئله معروفی است که در باب غیبت میگویند آیا غیبت راویان جایز است یا جایز نیست؟ میگویند جایز است و اسمش را میگذارند «جَرح و تعدیل» یعنی اگر کسی راوی احادیث است- که شامل راوی تاریخ هم میشود- و من میدانم که این راوی آدم خوبی نبوده، فلان عیب و فلان عیب را داشته و چنانچه من سکوت کنم او را آدم صحیح و معتبر و ثقه میدانند و به حرفش اعتماد میکنند، در اینجا من حق دارم در کتابم بنویسم که این شخص آدم بدی بوده، فلان فسق را داشته، کذّاب بوده، و لهذا کتب «رجال» ما پر است از جرح و تعدیلها. در باب غیبت، فقها مینویسند: «یکی از مواردی که غیبت جایز است غیبت اموات است به عنوان جرح و تعدیل.» همینطور که آن جایز است این هم جایز است، چون آن به حساب یک مصلحت اجتماعی است. به حساب یک مصلحت دینی و اجتماعی غیبت جایز میشود، این هم همینطور