الی ذِکرِ اللَّهِ [1] آنگاه که ندای نماز جمعه در روز جمعه بلند میشود، واجب است که همه بشتابید به سوی نماز که ذکرُ اللَّه است. این آیه چه میگوید؟ آیا دستور نماز جمعه میدهد یا دستوری در زمینه نماز جمعه میدهد؟ اگر دستور نماز جمعه بدهد معنایش این است که اصلًا خود آیه گویی اینطور میگوید: ای مردم! در روز جمعه نماز جمعه اقامه کنید. اگر در مقام بیان دستور نماز جمعه باشد، به اصطلاح فقها میشود یک مطلق. اگر قیدی برای ما ثابت بشود [آن را میگیریم.] تا ثابت نشده، ما نباید قیدی بگیریم، میگوییم قرآن بهطور مطلق گفته که در روز جمعه باید شما نماز جمعه بخوانید، دیگر شرط نکرده که مثلًا امامتان چه کسی باشد، آیا خلیفه بحق باشد یا خلیفه بباطل، عادل باشد یا عادل نباشد. گفته بهطور کلی نماز جمعه بخوانید. و یک وقت میگوید وقتی که نماز جمعهای بپا میشود، که فرض بر این است که نماز جمعه صحیحی بپا شده، به عبارت دیگر آن وقتی که نماز جمعه اقامه میشود که مسلّم فرض بر یک نماز جمعه صحیح است، دیگر در مغازه هایتان معطّل نشوید فَاسْعَوْا الی ذِکرِ اللَّهِ وَ ذَرُوا الْبَیعَ اگر میخواهید چیزی بخرید یا فروشنده هستید نایستید، همه کارها را رها کنید و بشتابید به نماز جمعه. آنوقت آیه در مقام دستور به نماز جمعه نیست، در مقام بیان دستوری در زمینه نماز جمعه است. در این صورت این آیه دیگر اطلاق ندارد که بگوید در روز جمعه باید نماز جمعه خواند، و ما باید آیه را به اطلاق آن در نظر بگیریم، بگوییم در مقام بیان اینکه نماز جمعه باید خواند، کی باید خواند کی نباید خواند؛ اینطور نیست، بلکه فرض آیه این است که یک نماز جمعه صحیح بپا شده، میگوید وقتی که نماز جمعهای بپا شده است، ای مردم دیگر شما آنجا معطّل کارهای زندگی نشوید، فوراً بشتابید. و این دومی درست است.

در این آیه هم یک وقت ما میگوییم آیه دستور جهاد است. در این صورت معنایش این است که بعد از اینکه بیان حال کافران را کرد: الَّذینَ کفَروا وَ صَدّوا عَنْ سَبیلِ اللَّهِ اضَلَّ اعْمالَهُمْ، و بعد احوال اهل ایمان را ذکر کرد که کفَّرَ عَنْهُمْ سَیئاتِهِمْ وَ اصْلَحَ بالَهُمْ و دلیلش را هم ذکر کرد که ذلِک بِانَّ الَّذینَ کفَرُوا اتَّبَعُوا الْباطِلَ وَ انَّ الَّذینَ امَنُوا اتَّبَعُوا الْحَقَ یک دفعه دستور جهاد میدهد، میگوید بنابراین هرجا که کافران را گیر آوردید و گرفتید (این کافرانی که گفتیم، یا مثل اینها) باید با آنها بجنگید. و یک وقت میگوییم که آیه دستوری میدهد در آنجا که جنگی وجود دارد. مفروض این است که جنگی بین اهل ایمان و اهل کفر وجود دارد که باید هم باشد؛ در این زمینه دارد دستور میدهد.

حالا کدام یک از این دوتاست؟

لِقاء در زبان عربی یک معنی عام دارد و آن ملاقات کردن است. هر دو نفری که در کوچه هم