یعنی آنوقت دیگر اینها را زنده به اسارت بگیرید. فَامّا مَنّاً بَعْدُ وَ امّا فِداءً بعد که به اسارت گرفتید یکی از دو کار را خواهید کرد: یا بر آنها منّت میگذارید و بدون اینکه نقدی یا نفْسی از آنها بگیرید (یعنی مبادله) آزادشان میکنید و یا در مقابلِ آزاد شدن، فدیهای میگیرید، پولی یا اگر اسیری در دست آنها دارید میگیرید. یا منّت خواهید گذاشت و یا اینکه فدا از آنها خواهید گرفت. حَتّی تَضَعَ الْحَرْبُ اوْزارَها تا اینکه جنگ، سنگینی خودش را به زمین نهد. این گونه که معمولًا مفسرین میگویند سنگینی جنگ یعنی سلاحهای جنگ. مقصود این است: تا وقتی که مردان جنگی اسلحه را به زمین بگذارند و کار جنگ بکلی خاتمه یابد. ذلِک مطلب این است. وَ لَوْ یشاءُ اللَّهُ لَانْتَصَرَ مِنْهُمْ خدا که فرمان میدهد، اگر بخواهد، خود میتواند بدون دخالت انسانها از کافران انتقام بگیرد ولی اینجا مطلب چیز دیگری است و آن این است که انسانها باید بعضی به بعض دیگر آزمایش شوند.

به دست شما باید چنین کاری بشود. وَلکنْ لِیبْلُوَا بَعْضَکمْ بِبَعْضٍ برای این است که بعض شما را به بعض دیگر مورد امتحان و آزمایش قرار بدهد، یعنی کافر را به مؤمن و مؤمن را به کافر، هر دو.

حال تکلیف آن کسانی که در جنگ کشته میشوند چه میشود؟ کأنه اینجا جای یک سؤال هست و آن سؤال این است که درست است، کافران اعمالشان همه تباه و هدر رفته است؛ مؤمنین، کسانی از آنها که در جنگ پیروز میشوند هدر رفته نیستند، به نتیجه رسیدهاند؛ ولی در میان مؤمنین یک عده هم هستند که در خلال جنگ کشته میشوند، آیا آنها را ما باید هدر رفته حساب کنیم؟ میفرماید: وَ الَّذینَ قُتِلوا فی سَبیلِ اللَّهِ فَلَنْ یضِلَّ اعْمالَهُمْ. کسانی که در راه خدا کشته شدهاند (شهید شدهاند) خدای متعال اعمال آنها را هرگز هدر نخواهد داد. این قاعده کلی است و عمومیت دارد، چون همین طوری که مفسرین گفتهاند «وَ الَّذینَ قُتِلوا» اشاره به یک گروه معین نیست، یعنی همه کسانی که در راه خدا کشته میشوند، چه در گذشته، چه در حال و چه در آینده.

سَیهْدیهِمْ وَ یصْلِحُ بالَهُمْ. خودِ آنها را هدایت و حال آنها را اصلاح میکند (در جهان دیگر). وَ یدْخِلُهُمُ الْجَنَّةَ عَرَّفَها لَهُمْ. آنها را وارد بهشت میکند و بهشت را به آنها میشناساند. پس اعمال آنها هم از بین نرفته است.

نکته

گفتیم که آیه فَاذا لَقیتُمُ الَّذینَ کفَروا فَضَرْبَ الرِّقابِ آیا دستور جنگ است یا دستوری درباره جنگ، در زمینه جنگ؟ خیلی فرق میکند. علمای علم اصول نکته لطیف و ظریفی را مطرح میکنند و اگر انسان توجه نکند گاهی مفاد یک جمله، یک آیه، یک حدیث خیلی فرق میکند. ما اول مثال به جای دیگر ذکر میکنیم. قرآن میگوید: یا ایهَا الَّذینَ امَنوا اذا نُودِی لِلصَّلوةِ مِنْ یوْمِ الْجُمُعَةِ فَاسْعَوْا