راه تبلیغ و ترویج آن کیش و تدوین و اشاعه فرهنگ آن میکوشد، به توضیح و تفسیر مفاهیم آن همت میگمارد، به زبان آن خدمت میکند، ملل دیگر را با آن آشنا میسازد، با جان و مال خود از آن دفاع میکند و در راهش سربازی و جانفشانی مینماید و در همه زمینهها خلوص نیت و ازخودگذشتگی نشان میدهد.

بحث ما در این بخش، درباره قسمت اول یعنی خدمات اسلام به ایران است، و قسمت دوم یعنی خدمات ایران و ایرانیان به اسلام را در بخش سوم این کتاب متعرض خواهیم شد.

اکنون با مقیاسی که به دست دادیم باید ببینیم آیا اسلام به ایران خدمت کرد یا نه؟ آیا اسلام ایران را آزاد کرد و روح تازهای در پیکر ایرانی دمید و تاریخ ایران را در مسیر بهتری انداخت و سبب شد استعدادهای مردم این سرزمین بشکفد و ثمر بدهد؟ یا برعکس، ایران را در اختناق فرو برد و استعدادها را راکد کرد و تاریخ ایران را در یک مسیر انحرافی انداخت و تمدن ایرانی را ضایع و تباه ساخت؟ آیا اسلام موجب شد که ایرانیانی عالیقدر در جهان علم و فلسفه و عرفان و هنر و صنعت و اخلاق ظهور کنند و بلندآوازه شوند و نامشان جهانگیر گردد؟ یا برعکس، مانع ظهور چنین مردانی شد و اگر در جهان اسلام ایرانیانی اینچنین ظهور کردهاند، نه از آن جهت است که اسلام زمینه مساعدی فراهم کرد؛ اسلام هیچ تأثیری در ظهور چنین مردانی از ایران نداشته است؛ ظهور مردانی نظیر بوعلی و ابوریحان و خواجه نصیرالدین طوسی تنها و تنها مولود قریحه ایرانی و تمرّد و عصیان نسبت به اسلام بوده است؟ بالأخره آیا اسلام برای ایران موهبت بود یا فاجعه؟.

آنچه قطعی و مسلّم است این است که پس از ظهور اسلام و تشکیل حکومت اسلامی و گرد آمدن ملل گوناگون در زیر یک پرچم به نام پرچم اسلام تمدنی عظیم و شکوهمند و بسیار کم نظیر به وجود آمد که جامعه شناسی و تاریخ، آن را به نام «تمدن اسلامی» میشناسد. در این تمدن ملتهای گوناگون از آسیا و آفریقا و حتی اروپا شرکت داشتند و سهیم بودند. ایرانیان جزء مللی هستند که در این تمدن شریک و سهیماند و به اتفاق همه صاحبنظران، سهم عمده از آنِ ایرانیان است.

حقیقت مطلب چیست؟ آیا همانطور که نام آن حکایت میکند واقعاً تمدن اسلامی است، یعنی واقعاً اسلام عامل اصلی و محرک اساسی و به وجودآورنده شرایط این تمدن و فرهنگ بوده و روح حاکم بر آن روح اسلامی است؟ یا علل و