صدر المتألّهین پس از این سخن چنین میگوید:

فلاهل الرّحمة و السّلامة غلبة فی النّشأتین.

«پس در هر دو نشأه غلبه با اهل رحمت و سلامت است».

یکی از حکمای متأخّر- گویا مرحوم آقا محمد رضا قمشهای- اشعار بدیعی در سعه رحمت پروردگار دارد؛ در آن اشعار عقیده حکما و بلکه سعه مشرب عرفا را منعکس میکند، میگوید:

بحث حکما بحث صغروی است نه کبروی. حکما در این باره بحث نمیکنند که ملاک عمل نیک و ملاک مقبولیت عمل چیست؛ بحث آنها درباره انسان است، درباره این است که عملا اکثریت انسانها، به تفاوت و به طور نسبی نیکند، نیک میمانند و نیک میمیرند و نیک محشور میگردند.

حکما میخواهند بگویند هر چند مردمی که توفیق قبول دین اسلام مییابند در اقلیتند ولی افرادی که دارای اسلام فطری میباشند و با اسلام فطری محشور میگردند در اکثریتند.

به عقیده طرفداران این مشرب، اینکه در قرآن کریم آمده است که انبیا از کسانی شفاعت میکنند که دین آنها را بپسندند، مقصود دین فطری است نه دین اکتسابی که از روی قصور به آن نرسیدهاند ولی عنادی هم با آن نورزیدهاند.

گناهان مسلمان

اما گناهان مسلمان. این مسأله درست صورت عکس مسأله اول (عمل خیر از غیر مسلمان) را دارد و متمّم بحث گذشته به شمار میرود. مسأله این است که آیا