فرزندان خودشان خلق شدهاند؟ آیا خلقت، نسلی را برای نسل بعد میآفریند؟ یا نه، غایت وجود هر کسی امر دیگری است و غایاتی که ذکر کردیم غایتهای بالعرض هستند؟.

[فلاسفه] معتقدند که آن غایات، غایات هست ولی غایات بالعرض است نه غایات بالذات. پس «و الوصول به الیه» میرساند که مقصود غایاتی است که حرکت سبب بالذاتِ آن است نه غایاتی که حرکت سبب بالعرض آن است. مرحوم آخوند میگوید که «باء» در «و الوصول به الیه» بای «سببی ذاتی» است. حال اینکه ادبا قبول کنند که ما دو جور بای سببی داریم، بای سببی ذاتی و بای سببی بالعرض، بحث دیگری است.

غایت در حرکت مستقیم و حرکت دوری

مرحوم شیخ در آخر قید دیگری ذکر کرده است:«و هو بالقوة أو بالفعل». این «بالقوة أو بالفعل» توضیح همان غایت است یعنی همان «شیء» در عبارت «علی سبیل اتجاه نحو شیء و الوصول به الیه». پس آن شیئی که حرکت به سوی آن است یا بالفعل است یا بالقوه. باز در همین مباحث اسفار در بحث مربوط به غایت خواهد آمد که غایت حرکت، گاهی بالفعل است و گاهی بالقوه.

فلاسفه معتقدند که حرکت اگر مستقیم باشد، غایتش بالفعل است. در طبیعیات قدیم معتقد بودند که همه عناصر حرکت مستقیم دارند، منتها دوتا از عناصر، حرکت به سوی مرکز و دوتای دیگر حرکت به سوی محیط دارند؛ آب و خاک، حرکت «مستقیم الی المرکز» دارند و هوا و آتش حرکت «مستقیم الی المحیط» دارند. حال با نظریات امروز این مسئله را چگونه باید حل کرد؟ در باب حرکات مستقیم و غیر مستقیم که در آینده خواهد آمد در این باره بحث میکنیم.

حال برویم سراغ حرکت دوری. در قدیم برای حرکت دوری به «حرکت فلک» مثال میزدند که البته حرکت دوری فلک هم گاهی دور کامل نبود. اما امروز مثالهای فراوانی میتوان پیدا کرد مثل حرکات منظومههای شمسی و یا حرکات داخل ذرات که حرکت دوری است.

حرکت دوری را چگونه توجیه میکنیم و غایت آن چیست؟ شیء از یک نقطه شروع به حرکت میکند و باز به همان نقطه میرسد که جز سرگشتگی هیچ معنایی ندارد و شیء نمیتواند متوجه به سوی چیزی باشد، چون دائماً در یک مدار بسته حرکت میکند. اینها