روح را بهم میزند قرار دهد، پرده از روی اخلاق واقعی انسان برمیدارد. انسان در حال عادی حکم آب راکد را دارد که در حوضی جمع شده است؛ به واسطه رکود، مخلوطهای آب تهنشین میشود و آب بسیار صاف و زلال مشاهده میشود. اما همینکه یک چوب داخل آب ببرید و آب را تکان بدهید و زیر و رو کنید، آنوقت میبینید چقدر کثافت داخل این آب است. بسا افرادی که در شرایط عادی به دل و نفس خود مراجعه میکنند، آن را مانند همان آب حوض صاف و پاک میبینند و خودشان غافلند که اگر شرایط جدیدی به وجود آید و موجباتی پیدا شود که صفات پلید تهنشینشده باطن ظهور کند معلوم خواهد شد که چقدر آلودگیها در روح آنها بوده است. غزالی میگوید: یکی از فواید سفر این است که ماهیت هرکس را بر خودش روشن میکند. اخلاق واقعی هرکسی در سفر ظاهر میشود. در سفر معلوم میشود که کی شجاع است و کی ترسو، کی مهربان است و کی بیعاطفه، کی خدمتگزار است و کی لافزن و دروغگو، کی حلیم و پرحوصله است و کی کمظرفیت و سبک؟ و از این روست که سفر را سفر گفتهاند.

سفر به طور کلی مفید و لازم است. قطع نظر از اینکه اخلاق واقعی هرکسی را بر خودش ظاهر میکند، حقایق دیگری را نیز بر انسان روشن میکند: آدمی را پخته و جهاندیده مینماید، فواید مادی و معنوی فراوانی دارد. در مدح سفر سخنان زیادی رسیده است. قرآن کریم به سیر در زمین امر میکند و آن را موجب باز شدن چشم و گوش و ازدیاد عقل و تجربه میداند. در سوره مبارکه حج، آیه 46 میفرماید:

افَلَمْیسیروا فِی الْارْضِ فَتَکونَ لَهُمْ قُلوبٌ یعْقِلونَ بِها اوْ اذانٌ یسْمَعونَ بِها یعنی آیا در زمین گردش نکردهاند تا روحیههایی متفکر و گوشهایی باز و شنوا پیدا کنند؟