علی اکبر سیاسی رئیس دانشگاه تهران در فصل «نظریه های جدید راجع به عقل و مبادی آن» می‌نویسد:

«یکی از حکما و روان‌شناسان معاصر (برنسویگ (Brunschvicg(( که در این باب تحقیقات دقیق دارد می‌گوید حکما نسبت به اصول منطقی که قبل از ظهور علم (به معنای جدید) اذهان را عارض شده بود سراب دو گانه‌ای را دنبال می‌کنند. گروهی خواب دانشی را می‌بینند که منحصراً عقلی است و حاجتی به حس و تجربه ندارد و گروه دیگر ادراک حسی را به تصور می‌آورند که از به کار انداختن فعالیت مخصوص ذهن بی نیاز باشد در صورتی که حقیقت این است که علم انسان نتیجه رابطه و اثر متقابل حس و عقل می‌باشد ...

این رابطه و اثر متقابل را بعضی از دانشمندان تابع عوامل حیاتی و عملی دانسته‌اند و برخی بیشتر قائل به عوامل اجتماعی گردیده‌اند. گروه اول معتقدند به اینکه نفس و عقل (نفس ناطقه) آلتی را ماند که کارش سازگار ساختن انسان با مقتضیات زندگی است. زندگی ما را وادار می‌کند به اینکه در موارد مختلف کردار واحدی داشته باشیم و این کیفیت در ما ایجاد عادت می‌کند.

باری، جستجوی وحدت در میان کثرت یکی از ضروریات حیات است و این احتیاج و ضرورت است که ما را به درک مفاهیم مجرد و کلی و سر انجام به درک مبدأ هویت (idetity( )اصل ضرورت حمل شئ بر نفس- هر چیز خودش خودش است) رهبری و هدایت می‌کند و این مبدأ خود مبنای سایر مبادی عقلی حتی مبدأ علیت واقع می‌شود، چه، علیت عبارت است از اطلاق نیازمندی مذکور به اموری که در زمان جریان دارند یا به عبارت دیگر ساختن قبلی آینده است در زمان حال. برگسن (Bergson( مخصوصاً به احتیاجات فنی و صنعتی بشر اهمیت داده و آنها را موجد مبادی عقلی می‌داند و می‌گوید فکر منطقی و معقول زاده صنعت است ...

گروهی دیگر از حکما حصول معلومات اولیه و مبادی عقلیه را ناشی از هیئت اجتماعیه پنداشته یا لااقل تأثیر عوامل اجتماعی را در این مورد در درجه اول قرار می‌دهند. تحقیقات این دانشمندان در اخلاق و احوال و معتقدات اقوام بدوی، آنها را به این نتیجه رسانده است که زندگی در اجتماع و تشکیلات اجتماعی و تشریفات و معتقدات دینی منشأ و موجب تصور زمان، مکان، علت و علیت و سایر مبادی تصوری و تصدیقی گردیده است؛ و نیز همان تحقیقات توجه داده است به اینکه بر خلاف عقیده رایج و مختار، عقل بشر از نظر منطقی در امکنه و ازمنه مختلف پیوسته متشابه و یکسان نبوده و نیست چنانکه مثلًا «مبدأ عدم تناقض» اختصاص به مردمانی دارد که به درجه معینی از تکامل ذهنی نائل شده و در اجتماعات نسبتاً