نام کتاب : تفسیر و مفسران نویسنده : معرفت، محمدهادی جلد : 2 صفحه : 329
درگاهی و در سال 1419 ق/ 1377 ش به وسیله انتشارات الهادی- قم در پنج مجلد- به طرزی شیوا- به چاپ رسیده است. تحت عنوان «معانی القرآن» کتابهای بسیاری نوشته شده است که برخی، تنها جنبه لغوی دارد و برخی به مسائل ادبی، لغوی و تفسیری نیز پرداختهاند که در اینجا منظور دسته دوم است. 1. «معانی القرآن» نوشته تابعی بزرگ، ابان بن تغلب بن رباح بکری کوفی (متوفای 141) از خواصّ امام علی بن الحسین سجاد علیه السّلام است. 2. «معانی القرآن» نوشته ابو جعفر محمد بن حسن رواسی کوفی (متوفای 170)، استاد کسائی و فرّاء و امام کوفیین در نحو و لغت و پیشتاز آنان در تألیف و تصنیف و از راویان امام باقر و امام صادق علیهما السّلام به شمار میرود. سیوطی درباره او میگوید: «او استاد کسائی و فرّاء است؛ خلیل بن احمد، کتاب او را خواست و از آن بهره گرفت. سیبویه هر جا در کتابش به عنوان «قال الکوفی» میآورد، مقصود او است». [1] 3. «معانی القرآن»، نوشته ابو عبید، قاسم بن سلام (متوفای 224)، بزرگمرد لغت و ادب که از کتب پیش از خود، نوشتههای ابو عبیده معمر بن مثنّی، قطرب بن مستنیر، ابو الحسن اخفش، کسائی و فرّاء، بهره گرفته و مطالب آنها را گردآوری کرده است. [2] 4. «معانی القرآن»، نوشته ابو العباس محمد بن یزید ثمالی أزدی بصری (متوفای 285)؛ او امام عصر خویش در علوم عربی به شمار میرفت. استادش (مازنی) او را «مبرّد» به معنای مستحکم و استوار لقب داد.
10. اعراب القرآن
کتابهای بسیاری درباره اعراب القرآن نوشته شده است که از بهترین آنها میتوان به این موارد اشاره کرد: کتاب «اعراب القرآن»، منسوب به زجّاج (متوفای 316)؛ که به نظر میرسد از
[1] تستری، قاموس الرجال، ج 8، ص 119. [2] خطیب بغداد، تاریخ بغداد، ج 12، ص 405.
نام کتاب : تفسیر و مفسران نویسنده : معرفت، محمدهادی جلد : 2 صفحه : 329