تفسیری است مختصر و کوتاه و ناپیوسته اثر محمد بن حسین شیبانی، دانشمند شیعی سده هفتم هجری که بر اساس ادب و آراء گذشتگان تدوین یافته و آن را برای تقدیم به کتابخانه عظیم مدرسه مستنصریه بغداد در دوران خلافت المستنصر باللّه عباسی (640- 623) نوشته است؛ و در مقدمه از کتابخانه یاد شده به نام «الخزانة الإمامیّة المستنصریّه» یاد می‌کند. [1]
او- چنانکه خود گفته- در رویارویی با آراء و اقوال مختلف و متفاوت مفسّران، آن را نقل کرده است تا اختلاف در آن کم باشد و عالم فقیه و خواننده هوشیار از آن سود برگیرد؛ و در ضمن آن، روایاتی از اهل بیت علیهم السّلام آورده و به ناسخ و منسوخ و پاره‌ای از عبادات شرعی و احکام و اسباب النزول و سخنان لغویان پرداخته است.
وی از بسیار پرداختن به مباحث دستوری و قرائات و نیز بواطن آیات پرهیز کرده و بنا را بر اختصار و اقتصار گذاشته است.
شماری از آیات را با این باور که معانی آنها روشن است تفسیر نکرده است. او چندان از «کلبی» نقل می‌کند که گمان می‌رود تفسیرش را کاملا در اختیار داشته. از شیخ مفید، جبّائی، طبری، زجّاج، فرّاء و ابو عبیده و ... نیز فراوان نقل می‌کند. از «تبیان» شیخ بهره بیشتر برده و از او با احترام یاد می‌کند. روی هم رفته، تفسیری است با ارزش و سودمند که محمد بن علی النقی شیبانی تلخیص آن را به نام «مختصر نهج البیان» فراهم آورده است.
این تفسیر (نهج البیان عن کشف معانی القرآن) أخیرا با تحقیق استاد حسین