نام کتاب : تفسیر و مفسران نویسنده : معرفت، محمدهادی جلد : 2 صفحه : 273
مهارت و تبحر، به مسائل مختلف اصول و فلسفه و کلام و مسائل اجتهاد نظری و عقلی پرداخته و سخن را در این موارد به درازا کشانده و گاه از حد اعتدال خارج شده و در پایان مباحث، انبوهی از ابهامات و تشکیکات به جای گذاشته است؛ چنانکه کار محققان و مراجعان به این تفسیر را دشوار ساخته است. او با این حال، بسیاری از مباحث عمیق اسلامی را در این تفسیر، بروشنی بیان کرده است.
روش وی در تفسیر
ابتدا آیه را ذکر میکند و پس از آن با اجمال و اختصار درباره آن سخن میگوید و مسائل آن را بیان میکند. سپس از نظر قرائت، ادب، فقه، کلام و تفسیر آیه بحث میکند و در نهایت به شیوهای وافی و کافی مطلب را بیان میکند. این روش از بهترین روشهای تفسیری است که در آن، مسائل تفکیک و بحث در مورد هر بخش متمرکز میشود و هر مسأله به طور مفصل در جای خود بیان میشود؛ بدون اینکه مباحث به هم بیامیزد و به همین جهت خواننده را سرگردان نمیسازد. جالب آنکه وی برای تفسیرش مقدمهای ننوشته است تا در آن، موضع خویش را نسبت به تفسیر بیان کند و هدفش را از تألیف این تفسیر عظیم مشخص سازد. منابعی را که در این تفسیر از آنها استفاده و بر آنها اعتماد کرده است نیز ذکر نمیکند. البته ما میدانیم که او در این تفسیر بر بهترین تألیفات و تفاسیر آن عهد؛ همچون تفاسیر ابو مسلم اصفهانی، جبّائی، طبری، ابو الفتوح رازی و دیگر بزرگان و علما و مفسران برجسته آن روزگار تکیه کرده است. این تفسیر، به علت تبحر مؤلف آن در فلسفه و کلام، رنگ کلامی- فلسفی دارد و مؤلف هر جا فرصتی مییابد، در این خصوص بدرازا سخن میگوید و گفتار را در مورد مسائل فلسفی گسترده میسازد؛ چنانکه گاهی از محدوده مباحث تفسیری خارج میشود و به مباحث کلامی- که گاهی بیهوده و بیفایده هم هست- میپردازد. حال، این سؤال مطرح است که آیا فخر رازی، خود، تفسیرش را به اتمام رساند یا چنانکه گفتهاند، آن را ناقص رها کرد تا شاگردان و فرزندانش به تکمیل آن بپردازند؟
نام کتاب : تفسیر و مفسران نویسنده : معرفت، محمدهادی جلد : 2 صفحه : 273