نام کتاب : تفسیر و مفسران نویسنده : معرفت، محمدهادی جلد : 1 صفحه : 101
که همین (امکان استخراج مفاهیم عام از بطن آیه) موجب جاودانه بودن قرآن گردیده است.
زبان خاص قرآن
قرآن همانند هر صاحب اصطلاحی، زبان ویژه خود را دارد، واژهها و تعبیرات را در مفاهیمی استعمال میکند که خود اراده کرده بی آنکه در لغت یا دیگر عرفها دلیلی بر آن استعمال یافت شود؛ زیرا این گونه استعمالها، اصطلاح ویژه قرآن است که جز از خود قرآن دانسته نمیشود. امیر مؤمنان علیه السّلام به این دلیل میفرماید: «برخی آیات قرآن به وسیله آیات دیگر گویا میگردد و آیات آن گواه یک دیگرند» [1]. همچنین در قرآن تعبیراتی وجود دارد که برای فهم دقیق معانی آنها به ژرف اندیشی و کنکاش عمیق نیاز است و راه دیگری جز اندیشیدن در خود قرآن و مقارنه آیات با یک دیگر ندارد. به همین دلیل استاد علامه طباطبایی قدّس سرّه بر آنند که دلالت بر مفاهیم قرآن، تنها از خود قرآن میسر است و هرگز نمیتوان از بیرون قرآن به درون آن پی برد؛ زیرا قرآن که «تبیان لکلّ شیء» است امکان ندارد تبیینگر خود نباشد، بلکه برخی از آیات، آیات دیگر را تفسیر میکنند و این مسأله در تفسیر، اصل و مبنایی معتبر و قابل اعتماد به شمار میرود و علامه شیوه تفسیرش را در «المیزان» بر همین پایه بنا نهاده است. [2] مثلا واژه «إذن» در قرآن به معنای «امکان تداوم تأثیر بر طبق مشیت الهی و اراده خاص وی» به کار رفته است؛ یعنی «تداوم و استمرار افاضه از جانب خداوند» به گونهای که تأثیر در عالم تکوین بر إذن خداوند متوقف است؛ یعنی خداوند خاصیت تأثیری هر نیروی عاملی را در همان حالت به آن میبخشد؛ به این معنا که حالت تأثیری را استمرار میبخشد و افاضه خود را در آن زمان قطع نمیکند و گر نه هیچ نیروی عاملی نمیتواند اندک تأثیری بگذارد «وَ ما تَشاؤُنَ إِلَّا أَنْ یَشاءَ اللَّهُ رَبُّ الْعالَمِینَ» [3]. این اراده، اراده حادثه است که امکان تأثیر و تأثر در عالم طبیعت را برای
[1] نهج البلاغه، خطبه شماره 133. [2] ر. ک، مقدمه تفسیر المیزان، ج 1، ص 9. [3] «و نخواهید مگر آنچه خداوند، که پروردگار جهانیان است بخواهد». تکویر 81: 29.
نام کتاب : تفسیر و مفسران نویسنده : معرفت، محمدهادی جلد : 1 صفحه : 101