1-3-5. تعريف لغوي و اصطلاحي عقل

1-1-3-5. عقل در لغت

ابن الايناري مي‌نويسد: عقل ماخوذ از عقل البعير است و گفته‌اند عاقل کسي است که هواي نفس خويش را حبس نمايد و نيز زماني که انسان زبانش را محبوس و محفوظ نگه دارد و سخني نگويد، گفته مي‌شود که زبانش را عقال کرده است و عقل را از اين جهت عقل گفته‌اند که صاحبش را از افتادن به مهلکه نجات مي‌دهد. [2]

طريحي در مجمع‌البحرين آورده است: عقل گاهي بر علم مستفاد از آن نيز اطلاق مي‌شود و گاهي از عقل به عنوان قوه النفس ياد مي‌شود و گاهي به معناي مقابل جهل اراده مي‌شود، يعني حالتي را گويند که مقدمه است بر ارتکاب خير و دوري از شر و محل آن را دماغ و مغز دانسته‌اند و برخي آن را جمع قلب و مغز گرفته‌اند. [3]

ابن اثير در اين باره مي‌نويسد: العقل فهو الديه و اصله ان القاتل کان اذا قتل قتليلا جمع الديه من الابل فعقّلها بفناء اولياء المقتول اي شَدَّها في عقلها ليلّمها اليهم؛ عقل يعني ديه و اصلش اين بود که قاتل زماني که قتلي صورت مي‌داد، جمع ديه را از شتر مي‌گرفت، پس او شتر را عقال مي‌کرد، يعني دست و پاي آن را مي‌بست و تسليم اولياي مقتول مي‌نمود. [4]