1-3. ابن فناري در مصباح الانس، گستره‌ي شريعت را علوم ظاهر و باطن، که جملگي از قرآن و حديث سرچشمه مي‌گيرند مي‌داند. [2]

2-3. سيد حيدر آملي نيز به اخلاق پسنديده اشاره مي‌کند و با طرح مراتب سه‌گانه‌ي انسان، بر قلمرو دين در عرصه‌ي شريعت و طريقت و حقيقت تاکيد مي‌ورزد و مي‌گويد:

شريعت، همانا طريق الهي است که بر اصول و فروع مشتمل است و طريقت، اخذ به احوط و احسن و اقوم آنهاست و حقيقت نيز اثبات کشفي و عيني و وجداني اشياست؛ به عبارت ديگر، شريعت، تصديق قلبي افعال انبيا و عمل به آن‌ها و طريقت، تحقق افعال و اخلاق و قيام به حقوق آن‌ها و حقيقت نيز مشاهده‌ي ذوقي احوال آنها و اتصاف به صفات آنهاست. [3]

حاصل سخن آن که سيد حيدر، قلمرو دين را در دو بعد علمي، يعني معرفت به خدا، صفات، اسما، احکام و مرادهاي او، و بعد تربيتي تبيين مي‌کند. [4]

4. متفکران معاصر

1- 4. دکتر شريعتي، يکي از متفکرين معاصر: وي که بيش از ديگران از اقبال لاهوري تاثير پذيرفته است، سرّ نياز انسان به دين و انتظار بشر از دين را طفوليت و قصور و ناتواني عقل بشر در ره‌يابي و ره‌جويي به سعادت خويش معرفي مي‌کند؛ و اينک که آدمي با رشد عقل و تجربه، استعدادها و قابليت‌هاي خود را به فعليت رسانده و فرد و جامعه را کامل ساخته است، وحي و رسالت به آخرين منزلگاه خود رسيده است و بايد با اجتهاد و تکامل در معرفت ديني مسير خود را ادامه داد. ما در اين جا به بعضي از جملات و عبارات ايشان اشاره مي‌کنيم: