2-2-2. فخر رازي از بزرگان اهل سنت است که عمر خود را صرف پژوهش در عرصه‌هاي مختلف کلام و دين‌پژوهي کرد و آثار فراواني از خود به جاي گذاشت. وي تنظيم روابط اجتماعي مردم و هدايت دنيوي و اخروي را در دين جاي مي‌دهد و قلمرو وسيعي براي دين اسلام قايل مي‌شود و همان وظايف را به پيامبر (ص) و امامان (ع) نسبت مي‌دهد. رويکرد کارکردگرايي نيز از وسعت قلمرو دين حکايت مي‌کند که در آثار فخر رازي هويداست. [4]

3-2-2. ابن خلدون متفکر برجسته و جامعه‌شناس معروف اسلامي با روش بيرون متون ديني به قلمرو دنيوي و اخروي دين فتوا مي‌دهد و حاکميت مبتني بر سياست الهي را بر حاکميت مبتني بر تدبير عقلي و يا مبتني بر زور ترجيح مي‌دهد و با توجه به حاجت انسان‌ها به حيات اجتماعي و مقابله با هرج و مرج و اغراض شخصي و شهواني، بر سياست ديني تاکيد مي‌ورزد. وي توحيد و واجبات ديني بر حسب وقايع و اتفاقات را نيز در قلمرو دين داخل مي‌سازد؛ اما بر خلاف غزالي، اموري چون طب، کشاورزي و مانند اين‌ها را از دايره‌ي شريعت بيرون مي‌کند. [5]

3. عرفاي اسلامي

عرفا قلمرو دين را به شريعت، طريقت و حقيقت منشعب ساخته و براي انسان کامل سه