باب دوّم در مراتب شبهات و منشأ پيدايش آنها و تميز آنها از حلال و حرام‌

رسول خدا (ص) فرمود: «حلال آشكار و حرام نيز روشن است ولى در بين آنها امور مشتبهى وجود دارد كه بسيارى از مردم نمى‌دانند، پس هر كس از شبهات پرهيز كند آبرو و دين خود، را حفظ كرده است و هر كه وارد شبهات شود در حرام افتد مانند چوپانى كه گوسفندانش را در اطراف قرقگاه مى‌چراند ممكن است وارد قرقگاه شود.»«1»

اين حديث در اثبات سه قسم، صراحت دارد و مورد اشكال قسم متوسّط يعنى شبهه است كه بسيارى از مردم آن را نمى‌شناسند. پس ناگزير بايد بيان شود و پرده ابهام از آن دور گردد زيرا چيزى را كه بسيارى از مردم نمى‌شناسند گاهى عدّه قليلى آن را مى‌شناسند بنابراين مى‌گوييم: حلال مطلق آن است كه در ذات خود از صفاتى كه باعث تحريم عين آن باشد، خالى است و از اسباب تحريم آنچه سرانجام منتهى به حرمت و يا كراهت شود بدور است. نمونه‌اش آبى است كه آدمى از باران پيش از آن ملك كسى شود بر مى‌دارد و او خود به هنگام برداشت آب و جمع آورى آن از هوا در ميان ملك خويش و يا در زمين مباحى ايستاده است و حرام محض چيزى است كه بى‌ترديد داراى صفت حرامى باشد مانند شدّت احساس شادى در شراب و نجاست در بول و يا آن كه از راهى به دست آمده باشد كه به طور قطع نهى شده است، نظير مالى كه از راه ظلم و غصب و ربا و نظاير آن به دست آيد. پس اين دو طرف روشن و آشكار است و به اين دو طرف مربوط مى‌شود آنچه حكم آن ثابت و محقّق بوده، اما احتمال دارد دگرگون شده باشد و براى اين احتمال نيز دليلى كه مؤيّد آن باشد وجود ندارد، پس شكار در صحرا و