قدقيل الابصار بالانطباع *** و قيل بالخارج من شعاع

مضطرب الاخر أو مخروطى *** مصمت او ألف من خطوط

لدى الجليديه رأسه ثبت *** قاعدة منه على المرئى حوت

تكيف المشف باستحالة *** بكيف ضوء العين بعض قاله

و بانتساب النفس والاشراق *** منها لخارج لدى الاشراقى

و صدرالاراء هو رأى الصدر *** فهو بجعل النفس رأيا يدرى

للعضو اعداد افاضة الصور *** قامت قياما عنه كالذى استتر

تبصره : ابن هيثم در مناظر و مرايا , چون ديگر دانشمندان رياضى قائل به خروج شعاع است . وليكن در چندين جاى آن كتاب تصريح كرده است كه ابصار بخروج شعاع وضوء از مرئى بسوى رائى است . و در فصل ششم مقاله اولى نص بدين مطلب دارد . و ظاهر اين است كه پيشينيان به همين قول ابن هيثم قائل بودند , و چون بطور اطلاق گفتند كه ابصار به خروج شعاع است , پسينيان خروج شعاع را از بصر پنداشتند . و بدان كه در حقيقت قائلان به انطباع و خروج شعاع را يك مذهب است و مال گفتار هر دو يكى است , و اختلاف آراء در ابصار بدان تفصيل كه گفته آمد نادرست است . راقم در اين مطلب مهم كه رفع اختلاف آراء در ابصار است نكته اى بسيار مفيد در كتاب هزار و يك نكته دارد كه نظر صائب و ثاقب خود را به نقل ماخذ و مصادر علمى بر منصه ظهور رسانده است به نكته 809 آن رجوع شود .

تبصره : اين همه مباحث سنگين و سهمگين ابصار و ديگر حواس ظاهر كه قسمتى معظم از كتب عقلى و رياضى را حائزند , همگى اختصاص به اين نشأت شهادت مطلقه دارند كه حتى در عالم متام هيچيك از آن اسباب و شرائط در انواع احساس دخيل نيستند تا چه رسد به عوالم بالاتر , فاقرأ وارقه و تبصر . پس بدان كه انسان را در هر عالم شأنى خاص است و احوال و ادراكات او همه در طول يكديگرند و تفاوت به كمال و نقص است .