هر يك از قواى نامبرده از ادراك كمال مربوط به خود لذت مى برد و ادراك مقابل آن الم و رنج . و چون اين قوى همه قواى حيوانى اند كه كمالات و لذائذ آنها براى قوه عاقله كمال و لذت نيست , لذا گفت : و كمال آن قوه اى كه اعلاى از همه آن قوى است يعنى قوه قدسيه عقل , حق است . بخصوص حق بالذات . زيرا كه براى عقل مشاهده كردن حق در نظام احسن و اتم و اكمل هر موجودى كه به از آن تصور شدنى نيست و جز حق و حقيقت هيچ ذره و نظامى آفريده نشده است , بهترين لذت است . بويژه توجه او به جناب حق بالذات كه حسن مطلق است و لقايش غايت آمال مشتاقين و وصالش نهايت همت سالكين است . و هر يك از اين كمالات ياد شده معشوق و محبوب آن قوه دراكه ايست كه ادراكش مى كند .

بدان كه مراتب لذت چهار است : لذت عشقى و عقلى و خيالى و حسى , و لذت عشقى اعلى از عقلى و عقلى از خيالى و خيالى از حسى است و هر يك را نيز مراتبى است . و لذت يا به تفاوت ادراك , يا مدرك , يا مدرك است .

تبصره : تعريف لذت و الم در اين فص تمام است كه : اللذة ادراك الملائم , و الالم ادراك المنافر . و صدرالمتالهين نيز بر همين اساس قويم در اسفار تعريف كرده است كه : اللذة هى عين الادراك بوجود الكمال , و كذا الالم عين الادراك بما يضاد الكمال ( ج 2 ط 1 ص 39 )