قابل ذكر است كه اجتهاد بدان گونه كه شرحش گذشت , هدف نيست , بلكه ابزارى است كه خدا در اختيار بشر قرار داده است تا در مقام استنباط احكام شرعى موضوعات مستحدثه برآيد . اينكه بعضى بر اين اعتقادند كه مفهوم اجتهاد در زمان رسول خدا ( ص ) و امامان ( ع ) با مفهومى كه در نزد شيعه در قرن هفتم پيدا نمود تفاوت دارد , نادرست است . زيرا بسيار تعجب آور است كه بگوييم كلمه (( اجتهاد )) در زمان رسول خدا ( ص ) و ائمه ( ع ) تا قرن هفتم داراى معناى استنباط حكم شرعى از راه رأى و تفكر شخصى بود و بعد انقلاب معنوى در آن پيدا شد و داراى معناى استنباط حكم شرعى از راه منابع معتبر شرعى گرديد . معناى اول را دانشيان اصولى اهل سنت و معناى دوم را دانشيان شيعه مى گويند .

لفظ اجتهاد از همان زمان آغاز پيدايش مبادى آن در مدينه داراى مفهومى كه شايع و مورد پذيرش است بوده , منتهى نه بدين معنى كه در هر موردى كه به كار گرفته مى شد مقصود همان معناى شايع در نزد شيعه بوده است . چون استنباط از راه رأى نيز در دوره دوم به كار گرفته شده است و پيشوايان دينى و فقهاى شيعه با اين معناى اجتهاد مخالف و آن را مورد نكوهش قرار دادند .

2 ـ آسان بودن اجتهاد از راه منابع

هر كس اندك آگاهى از عناصر خاصه مشترك استنباط داشته باشد شكى نخواهد داشت كه در اين دوره همانند دوره اول كار اجتهاد و استنباط نسبت به دوره هاى آتى برخوردار از آسانى بوده و نياز فراوانى به مقدمات علمى و ابزار زياد نداشته است .

براى اينكه اين مدعى خوب روشن شود , مناسب است علل سهولت و آسانى آن را در اينجا مطرح نماييم كه عبارتند از :

الف ـ ارتباط مستقيم اهل اجتهاد از راه منابع معتبر شرعى به خاندان پيامبر كه اين ارتباط به گونه يقين مزايا و فوايدى را براى آنان داشت كه از آن جمله است :

ـ آگاهى بيشتر آنان به قواعد و قوانين فقه اجتهادى