امام صادق عليه السلام به گونه مكرر فرمود : (( علينا القاء الاصول و عليكم التفريع )) : بر ماست كه اصول احكام را بيان كنيم و بر شماست كه تفريع نماييد . امام رضا عليه السلام فرمود : (( علينا ان نلقى الاصول و عليكم ان تتفرعوا . ((

امام صادق عليه السلام به ابان بن تغلب فرمود : (( اجلس فى المسجد و افت للناس . (( در مسجد بنشين و براى مردم فتوا بده .

و بدين جهت بود كه برخى از اصحاب و ياران آن حضرت , مانند معاذبن مسلم در مسجد مى نشستند و فتوا صادر مى كردند .

در هر صورت آنچه كه از امامان ( ع ) از قواعد اجتهادى و اصولى در دست بود , توسط مجتهد نوپرداز حسن بن عقيل معروف به ابن ابى عقيل عمانى , به گونه جامع و علمى تنظيم گرديد ـ كه قبلا شرح اين مطلب گذشت ـ پس از او توسط ابن جنيد اسكافى و شيخ مفيد و سيد مرتضى و سلار , به رشد فزاينده و تكامل خود ادامه داد , تا اينكه در دوره چهارم از ادوار اجتهاد آنها به گونه عملى در منابع به كار گرفته شد .

نتايج مفيد عمل شيخ طوسى :

اكنون بجاست نتايج مفيد و سازنده كار عظيم شيخ را در اينجا يادآور شويم , نتايج و پيامدهاى ارزشمند كار شيخ عبارتند از :

1 ـ گسترش محدوده تشريع از جهت مصداقهاى خارجى و مسائل مستحدث و بقاى اصول زيربنايى آن بر بكريت پيش از شيخ . همانگونه كه از سخنان او استفاده شد فقه از محدوده نقل نصوص خارج نشده و به مرحله به كارگيرى اصول و قوانين كلى آن براى استخراج احكام حوادث واقعه و مسائل تازه به گونه عملى در نيامده بود , بلكه مهمترين كار فقه در زمان پيش از او , نقل نصوص و درك و فهم آنها بود و بدين جهت بر اين علم نام (( فقه )) نهادند , زيرا فقه به معنى فهم و درك است و پيش از او كار مهم فقيه , فهميدن ظاهر نصوص بوده و تفريع و تطبيقعملى محسوس نبوده است .

در هر حال فقه شيعه پيش از شيخ طوسى به دليل عدم به كارگيرى قواعد اصولى و عناصر مشترك اجتهادى آن گونه كه وى عمل نمود ـ نتوانست وارد مرحله تفريع و تطبيق