5 ـ قياس تحقيق مناط .

6 ـ قياس مستنبط العله .

7 ـ قياس تشبيه و تمثيل .

شرح يكايك عناوين مذكور را در كتاب منابع اجتهاد از ديدگاه مذاهب اسلامى بيان نموده ام .

ابن جنيد , اگر چه در برخى از مسائل عمل به قياس كرده , ولى بايد توجه نمود كه به كدام يك از اقسام مذكور آن عمل مى كرده است . آيا قياس تشبيه و تمثيل بوده كه اعتبار ندارد , يا به قياس منصوص العله كه اعتبار دارد و شرح آن خواهد آمد ؟

آرى شاگرد برجسته اش شيخ مفيد از او نقل كرده و رساله اى به عنوان نقض بر آرا و نظرات وى نوشته است و نيز سيد مرتضى در كتاب الانتصار در آخر مسأله جواز حكم مطابق علم خود مى گويد : (( عول ابن الجنيد على ضرب من الرأى و الاجتهاد . . . )) و شيخ طوسى نيز در كتاب فهرست ( ص 267 ) اين مطلب را از او حكايت كرده و نجاشى هم در كتاب رجاليش ( ص 276 ) نقل نموده كه : (( از شيوخ و بزرگان ثقات شنيدم كه مى گفتند او به قياس عمل مى كرد )) و علامه بحرالعلوم در كتاب رجاليش ( ج 3 , ص ( 205 مى نويسد : (( عمل بر طبق قياس از او حكايت شده و جمعى از اعاظم از او نقل نموده اند . ((

در هر حال قياسى كه ابن جنيد بر طبق آن عمل مى كرد قياس منصوص العله بود كه در آن روزگار مانند قياس تشبيه و تمثيل حرام بوده است . و حتى سيد مرتضى در كتاب الذريعه الى اصول الشريعه ( ص 285 ) معتقد بود كه فرقى ميان اين نوع قياس با ساير قياسها نيست و ادله منع از عمل به قياس شامل اين نوع قياس نيز مى شود .

بعدها فقهاى بزرگ و انديشمندان , مانند علامه حلى و صاحب معالم و جز اينها بر اين اعتقاد شدند كه اين نوع از قياس داراى اعتبار است و حتى گروهى از آنان مانند محقق اول صاحب شرايع الاسلام و غير او معتقد شدند كه اصولا تعدى از موارد منصوص العله به ساير مواردى كه علت در آنها موجود است از نوع قياس محسوب نمى شود , بلكه از باب عمل به ظاهر عموم تعليل است و عموم از نوع ظواهر است كه حجيت آنها به بناى عقلا ثابت است , پس تعميم حكم از مورد منصوص العله به ساير مواردى كه داراى علت است از باب اعتبار و حجيت ظهور است , نه از باب قياس .