نام کتاب : ادوار اجتهاد از ديدگاه مذاهب اسلامي نویسنده : جناتی، محمدابراهیم جلد : 1 صفحه : 222
وى فقهاى حنفى در اين زمينه به تحقيق و تأليف پرداختند .
صاحب كشف الظنون و علامه جلال الدين سيوطى نيز داراى همين نظريه
هستند . علامه سيوطى در كتاب الوسائل الى المعرفة الاوائل مى گويد : ((
اولين كسى كه در اصول فقه كتاب تصنيف كرد به اتفاق همه , شافعى بوده است ,
او در اين رساله از نصوص كتاب خدا , سنت , ناسخ و منسوخ , شرايط حديث منقول
به خبر واحد , اجماع , اجتهاد , استحسان , قياس و . . . بحث كرده است .
و صاحب كتاب معجم المطبوعات العربيه , طى شماره كتابهاى شافعى چنين
مى گويد : (( دومين كتاب شافعى اصول الفقه يا رسالة الامام است و آن
نخستين كتابى است كه در اين علم تصنيف شده است . ولى از سوى ديگر بعضى
احتمال داده اند اولين كسى كه در اوان حكومت عباسيان به تأليف علم اصول
پرداخت , قاضى ابويوسف يعقوب بن ابراهيم كوفى , شاگرد ابوحنيفه بود , زيرا
او به سال 182 هجرى قمرى وفات كرد , در حالى كه وفات شافعى به سال 204 هجرى
بوده است . ))
مورخ بزرگ اهل سنت احمد بن محمد , معروف به ابن خلكان ( م 681 )
صاحب وفيات الاعيان مى گويد : (( قاضى ابويوسف نخستين كسى است كه در اصول
مطابق مذهب استادش ابوحنيفه كتابى نوشته است . )) بيشتر حنفيان داراى اين
نظريه اند .
دسته سومى بر اين عقيده اند كه فقيه عراق و استاد محمد بن ادريس
شافعى و تنظيم كننده آراى ابوحنيفه : محمد بن حسن شيبانى در تأليف ابحاث
اصولى بر شافعى پيشى داشته است , زيرا وفات او به سال 182 يا 189 هبوده است
.
ابن نديم در كتاب الفهرست خود مى گويد : علامه محمد بن حسن شيبانى ,
تأليفى به نام اصول الفقه , داشته و همو مى گويد : شافعى , يك سال ملازم
شيبانى بود و در طول اين مدت آنچه از كتابهاى شيبانى مورد پسندش بود
استنساخ نمود , امام شافعى نيز خود اعتراف دارد كه از كتابهاى شيبانى به
مقدار بار شتر چيز نوشته است .
باز در كتاب فهرست , در طى مؤلفاتى كه براى شيبانى ذكر شده , كتاب
اصول الفقه و كتاب الاستحسان و كتاب الاجتهاد بالرأى ياد شده است .
با اين حساب نمى توان گفت محمد بن ادريس شافعى نخستين كسى است كه در ميان اهل سنت , علم اصول را تأليف و تدوين نموده است .
نام کتاب : ادوار اجتهاد از ديدگاه مذاهب اسلامي نویسنده : جناتی، محمدابراهیم جلد : 1 صفحه : 222