بدون ترديد خدمت مجتهدان در اين زمينه بسيار بزرگ و مهم بوده و با هيچ امر قابل مقايسه نيست , زيرا اگر آنان , آن عناصر مشترك استنباطى را منظم نمى كردند و براى به كارگيرى آنها در منابع شناخت از راه اجتهاد آماده نمى ساختند ما امروز نمى توانستيم پاسخگوى رويدادها و مظاهر نوين زندگى باشيم , زيرا اجتهاد معتبر مبتنى بر آنهاست .

آغاز زمان تدوين علم اصول :

عالمان اهل سنت در تدوين ابحاث اجتهادى و قواعد اصولى بر عالمان تشيع پيشى داشته اند و اين بدين جهت بود كه آنان معتقد بودند كه با وفات رسول خدا ( ص ) عصر نصوص و روايات پايان پذيرفت و لذا به خاطر بهره نجستن از اخبار و نصوصى كه از اهل بيت صادر مى شد , در مضيقه و تنگناهاى گوناگون قرار گرفتند و ناچار شدند تا از راه منابع ظنى بهره بجويند و از اين رو در تنظيم و تدوين آنها كوشيدند .

اما اماميه معتقد بودند كه پس از وفات رسول خدا ( ص ) عصر نصوص پايان نگرفته و ائمه معصومين امتداد وجود پيامبرند و قول و فعل و تقرير آنان مانند قول و فعل و تقرير رسول خدا ( ص ) حجت است و سنت شمرده مى شود , از اين رو , در آن زمان نيازى چندان به تدوين آنها نبود و لذا در تنظيم ابحاث اجتهادى و قواعد اصولى تأخير شد .

2 ـ نخستين كسى كه علم اصول را تدوين كرد :

در اينجا مناسب است اين موضوع را در دو مقام مطرح كنيم :

مقام اول در جامعه اهل سنت .

مقام دوم در جامعه تشيع .

اما مقام اول : در اينكه محققان و مجتهدان اهل سنت در زمينه قواعد اصول و عناصر مشترك اجتهادى كتابهاى گوناگون و متنوعى نوشته اند جاى بحث و اختلاف نظر نيست , تنها بحث در اين است كه چه كسى از آنان اين كار را آغاز كرد .

به عقيده برخى از محققان اهل سنت مانند ابن خلدون , نخستين كسى كه اصول فقه را در ميان اهل سنت به شيوه علمى و فنى نوشت , محمد ابن ادريس شافعى ( م 204 ه ( پيشواى مذهب شافعى بود و كتاب او به نام رساله امام شافعى معروف گرديد , پس از