مذاهب ديگر در مقابل اين كار خليفه , رو به سستى و انزوا نهادند , تا آنجا كه در سال 625 در بلاد اسلامى اهل سنت , مذهبى غير از مذاهب چهارگانه و عقيده اى غير از اشعرى حاكم نبوده است و با كسانى كه اين مذاهب و عقيده را قبول نداشتند و يا پيرو يكى از آنها نبودند با خصومت و دشمنى برخورد مى شد , به گونه اى كه از آنها نه قاضى منصوب مى گشت و نه شهادتى پذيرفته مى شد و نه براى سخنرانى و امامت نماز و تدريس گمارده مى شد . شرط اصلى براى پذيرش در زمينه هاى مذكور , پيروى يكى از مذاهب چهارگانه بود . نتيجه حتمى اين تصميم خلافت با پشتوانه قدرت حكومتى به وجود يك اجماع قهرى از علما بر پيروى مذاهب اربعهو بطلان مذاهب ديگر بود , و چون اجماع نزد اهل سنت اعتبار دارد فقهاى آنها به دليل اين اجماع فتوا بر وجوب متابعت از مذاهب اربعه دادند و در اصول دين نيز فقط به عقيده اشعرى مبنى قرار گرفت .

در دنباله اين انحصار مذاهب , نشاط فقهى علما متوجه تكميل اين مذاهب اربعه گشت كه اين تكميل و ترجيح فتاواى مختلف از زعماى مذاهب چهارگانه و تخريج مناطات و قياسها خلاصه مى شد .

در هر حال اين خلافت براى الحاكم بالله آخرين خليفه عباسى استمرار داشت تا زمانى كه سلطان سليم عثمانى فاتح معروف وارد مصر شد و الحاكم به نفع او از خلافت كناره گيرى كرد و بدين نحوه پادشاهان آل عثمان از آن زمان به بعد به صورت خلفاى دينى درآمدند .

مجتهدان مشهور در زمان خلفاى عباسى :

مجتهدان مشهور اهل سنت در اين دوره عبارت بودند از :

در ميان مجتهدان حنفى , على بن محمد بزودى متوفاى ( 483 هـق ) است كه كتابى به نام مبسوط در يازده جلد تنظيم كرده بود .

در ميان مجتهدان مالكى , علامه محمد ابهرى ( م 395 ) است كه كتابهاى زيادى به