ابن خلدون در صفحه 392 مقدمه مى نويسد : (( علت گسترش مذهب مالكى در بلاد مختلف رفت و آمد عالمان و دانشيان اين بلاد به حجاز بود , زيرا مدينه در آن زمان دارالعلم بود . . . و چون عراق در مسير آنان قرار نداشت بدين جهت آنان بر استفاده از عالمان مدينه بسنده مى كردند و همچنين مردم مغرب و اندلس با مردم حجاز مناسبات بيشترى داشتند . ((

در هر حال كم كم مذهب مالك در سرزمين مغرب و اندلس و نيز بيشتر در افريقا منتشر شد .

ج ـ علل نشر مذهب شافعى :

محمد بن ادريس شافعى پس از آنكه در سال ( 198 ه ) وارد مصر شد , گروهى از بزرگان مصر به او گرويدند و بدين جهت مذهب جديد شافعى تقويت شد و در آن كشور رواج پيدا نمود . از اين رو , كشور مصر از ديرباز بزرگترين مركز شافعى هاست . و نيز در فلسطين واردن اين مذهب تاكنون بر مذاهب ديگر غلبه دارد و گروه زيادى از پيروان اين مذهب در كشورهاى سوريه , لبنان , عراق , پاكستان , ايران و حجاز , هند , اندونزى و يمن به سر مى برند .

معروفترين شاگردان او كه در پيشرفت آن مذهب دخالت داشته اند عبارتند از : يوسف بن يحيى ابويعقوب البويطى ( م 231 ) و اسماعيل يحيى مزنى ( م 264 ) و ربيع بن سليمان مرادى ( م 270 ) و ربيع بن سليمان جزى ( م 256 ) و حرملة بن يحيى بن حرملة ( م 266 ) و محمد بن عبدالله بن الحكم ( م 268 ) ( به نقل از كتاب الشافعى , ابى زهرة ص 149 ) و بعد از آنان عالمان ديگرى كه در نشر مذهب شافعى مؤثر بوده اند عبارتند از : ابواسحاق فيروزآبادى ( م 476 ) , ابوحامد محمد غزالى ( م 505 ) , ابوالقاسم رافعى ( م 623 ) و محى الدين نووى ( م 676 ) . ( براى آگاهى بيشتر در اين زمينه مى توانيد به طبقات شافعيه ابوبكر بن هدايت الله حسينى و وفيات الاعيان ابن خلكان و الفهرست ابن نديم و طبقات الفقهاء شيرازى و طبقات الشافعيه الكبرى تاج الدين سبكى مراجعه كنيد . (

تذكر سه مطلب :

1 ـ محمد بن ادريس شافعى در طول زمان داراى دو مذهب بود . قديم و جديد .