محمولات مسائل است نه قدر جامع بين محمولات، زيرا اگر تمايز علوم به تمايز جامع بين محمولات باشد، لازم نمى‌آيد كه هر بابى يا هر مسأله‌اى علم مستقلى باشد. البته ظاهراً كسى قائل به اين قول نشده است كه تمايز علوم به تمايز نفس محمولات مسائل است و مرحوم آخوند چون تمايز به موضوعات را در كلام خود نفى كرده، تمايز به محمولات را نيز- به عنوان يك احتمال- مطرح كرده و آن را نفى كرده است. در نتيجه، كلام مشهور در رابطه با تمايز علوم، قابل قبول نيست. البته مرحوم آيت‌اللَّه بروجردى كلام مشهور را به گونه ديگرى معنا كرده كه خيلى بعيدتر از معنايى است كه مرحوم آخوند ذكر كرده است، كه در بحث‌هاى آينده مورد بررسى قرار خواهد گرفت.

2- نظريه مرحوم آخوند

مرحوم آخوند اگرچه در اصلِ مسأله موضوع علم، با مشهور موافقت كرده و همان راهى را طى كرده كه مشهور براى نياز هر علم به موضوع و وحدت موضوع پيمودند، ولى در مسأله تمايز علوم، با مشهور مخالفت كرده و تمايز علوم را به‌ تمايز اغراض‌ مى‌داند. البته گفته شده است: اولين كسى كه تمايز علوم را به تمايز اغراض دانسته مرحوم مير سيد شريف جرجانى بوده و جماعتى- از جمله مرحوم آخوند- از ايشان تبعيت كرده‌اند. راهى كه مرحوم آخوند براى اثبات مدّعاى خود ذكر كرده است از صدر و ذيل كلامشان به خوبى استفاده مى‌شود. ايشان در ذيل كلام خود، كلام مشهور را نفى كرده و فرمود: «و قد انقدح بما ذكرنا أنّ تمايز العلوم إنّما هو باختلاف الاغراض الداعية إلى التدوين لا الموضوعات و لا المحمولات و إلّا كان كلّ باب بل كلّ مسألة من كلّ علمٍ علماً على حدة». [1]

[1]- كفاية الاصول، ج 1، ص 5