در مسائل علم مطرح است، جامع بين موضوعات مسائل است؟ يا جامع بين محمولات؟

يا جامع بين نسبت‌ها؟ مشهور مى‌گويند: نظر به اينكه در قضاياى حمليّه، محمول به عنوان عارض و موضوع به عنوان معروض مطرح است و معروضْ تقدّم رتبى بر عارض دارد، نمى‌توان جامع بين محمولات را درنظر گرفت. بلكه بايد به جهت تقدّمى كه معروض بر عارض دارد، معروض را مقدّم داشته و جامع بين موضوعات را در نظر بگيريم. از اينجا روشن مى‌شود كه موضوعات بر نسبت‌ها نيز تقدّم دارند، زيرا: اوّلًا: نسبت‌ها معانى حرفيه‌اند و داراى استقلال نيستند. ثانياً: نسبت‌ها نيز داراى عنوان تابعيتند. نسبت، علاوه بر اينكه از موضوعْ تأخّر رتبى دارد، از محمول نيز تأخّر رتبى دارد و در واقع در رتبه سوّم قرار دارد. بنابراين نسبت‌ها نيز نمى‌توانند به عنوان ملاك براى قدر جامع مطرح باشند. در نتيجه، ما بايد جامع بين موضوعات مسائل را ملاك قرار دهيم و ببينيم آيا مثلًا در علم نحو، جامع بين «الفاعل» و «المفعول» و «المضاف اليه» و ...- كه موضوعات مسائل اين علمند- چه چيزى است؟ جامع بين موضوعات مسائل در علم نحو «كلمه و كلام» است- بنا بر اينكه «كلمه و كلام» يك چيز باشند و تعدّدى در آنها وجود نداشته باشد، كه خود اين مسئله هم يك بحثى است در مورد موضوع علم نحو- اين جامع، همان چيزى است كه از آن به «موضوع علم» تعبير مى‌كنيم. بنابراين ما، هم نياز به قدر جامع داريم و هم اين قدر جامع بايد شى‌ء واحدى باشد. در نتيجه، دليل مشهور- اگر تمام باشد- هم اصل احتياج علوم به موضوع و هم اعتبار وحدت موضوع را ثابت مى‌كند. [1] اشكالات دليل اوّل مشهور:

[1]- رجوع شود به: محاضرات في أُصول الفقه، ج 1، ص 15 و 16.