قبل از بررسى كلام مرحوم آخوند، لازم است مباحث زير را در مورد «موضوع علم» مطرح كنيم: الف: آيا هر علمى به موضوع نياز دارد؟ ب: برفرض احتياج هر علمى به موضوع، آيا موضوع هر علم بايد واحد باشد؟ ج: تعريف موضوع علم چيست؟ ظاهر كلام مرحوم آخوند- كه فرمود: «موضوع كلّ علم ما يبحث فيه عن عوارضه الذاتيّة»- اين است كه اين تفسير در مورد موضوع علم، متسالَم عليه است.

و بعيد نيست اين تسالمى كه از ظاهر كلام ايشان استفاده مى‌شود، به تبعيت از علماى منطق باشد. [1] از عبارت «موضوع كلّ علم ما يبحث فيه عن عوارضه الذاتيّة» استفاده مى‌شود كه: اوّلًا: علم نياز به موضوع دارد. ثانياً: موضوع علم، واحد است. ثالثاً: موضوع واحد، همان چيزى است كه در علم، از عوارض ذاتى آن بحث مى‌شود.

بحث اوّل آيا هر علمى به موضوع نياز دارد؟

حضرت امام خمينى «دام ظلّه» مى‌فرمايد: علوم، در اصلِ تدوين خود ناقص بوده و بر اثر مرور زمان تكامل پيدا كرده است. و اين گونه نبوده كه براى تدوين هر علمى، ابتدا موضوعى مشخص شده باشد و مدوِّن اصلى پيرامون آن موضوع بحث كرده باشد.

[1]- رجوع شود به: شرح الشّمسيّة، ص 22