تازيانه از بالاى سينه تا روى پا- است و يا مقصود اين است كه صد تازيانه را اگر از گردن شروع كنند و تا پشت پا به پايان برسانند، كافى است؟

جواب: به نظر مى‌رسد ضرب بر يك طرف كفايت نمى‌كند؛ زيرا، اگر همه‌ى تازيانه‌ها را بر پشت او بزنند، صدق نمى‌كند كه به شكم و سينه‌ى او تازيانه زده‌اند؛ «تفريق الضرب على الجسد كلّه» هنگامى صادق است كه ضرب بر هر دو طرف وارد شود.

مطلب دوم: مقدار مستثّنى شده از بدن‌

فقه در استثناى صورت و فرج از كلّ بدن، اتّفاق دارند و در استثناى سر اختلاف شده است. مرحوم شيخ طوسى رحمه الله در كتاب‌ مبسوط فرموده است بعضى به استثناى سر معتقدند، [1] و در كتاب‌ خلاف‌ مطلب را بالاتر برده، مى‌گويد: ابوحنيفه سر را استثنا كرده است؛ ليكن اجماع اماميّه بر خلاف اين مطلب است و فقط صورت و فرج استثنا مى‌شود. [2] مقدار دلالت روايات باب بايستى بررسى شود.

صحيحة زرارة، عن أبي جعفر عليه السلام قال: .. ويضرب على كلّ عضو ويترك الرأس والمذاكير. [3] نقل روايت به طريق كلينى رحمه الله مطابق با وسائل‌ است؛ ليكن نقل شيخ صدوق رحمه الله كه به سند صحيح از ابان از زراره است، «ويترك الوجه والمذاكير» دارد. لذا، روايت مردّد مى‌شود كه آيا امام عليه السلام اراده‌ى استثناى صورت را داشته يا سر را؟

در مرسله‌ى حريز آمده است: «يفرّق الحدّ على الجسد كلّه ويتّقى الفرج والوجه» [4]؛ بنابراين، صورت و فرج را استثنا كرده است.

وبإسناده، عن الصّفار، عن السندي بن الربيع، عن عليّ بن أحمد بن محمّد بن أبي نصر، عن أبيه، عن جميل بن درّاج، عن محمّد بن مسلم، عن أبي جعفر عليه السلام، قال: الّذي يجب عليه الرجم يرجم من ورائه ولا يرجم من‌

[1]. المبسوط، ج 8، ص 8.

[2]. الخلاف، ج 5، ص 375، مسأله 12.

[3]. وسائل الشيعة، ج 18، ص 369، باب 11 از ابواب حدّ زنا، ح 1.

[4]. همان، ص 370، ح 6.