ص 375).

مستقرى‌

استقراءكننده، بكاربرنده استقراء. (- استقراء)

«... چه بسيار حكمهاى يقينى حسى يا تجربى به توسط استقراء اكتساب كنند و اگرچه مستقرى نداند كه آن حكم به استقراء كسب كرده است» (اساس، ص 332).

مستقرى‌

استقراء شده، از راه استقراء بدست آمده.

«فرق بين محسوس و مستقرى و مجرّب اين است كه محسوس البته افاده حكم كلى نمى‌كند، در صورتى كه امور مستقرى چه با شرط و چه بى‌شرط موجب يقين كامل نمى‌شود و تنها افاده ظن غالب مى‌كند. اما مجرّب موجب يقين كامل مى‌شود» (شفا، برهان، ص 48).

مستقيم‌

(- قياس مستقيم) (-/ خلف).

مسلّمات‌

1- قضايائى كه در نزد شخص طرف بحث مسلّم و قطعى باشد، گو اينكه بحث‌كننده با وى آن را مسلّم نداند. و اين نوع قضايا در قياس جدلى بكار مى‌رود. و چون خصم آن قضايا را قبول دارد بايد نتايج مترتّب بر آنها را نيز بپذيرد (- جدل).

«مشهورات و مسلمات مقدمه قياس جدلى‌اند. و شك نيست كه اوّلى و هرچه با وى شمرده آمد اگر اندر جدل بوند بهتر بود، و ليكن نه از جهت آن را اوفتند اندر جدل كه حق‌اند، و ليكن از جهت آن را كه مشهورند و مسلم‌اند» (دانشنامه، ص 129). «مسلمات آن مقدمه‌ها بوند كه چون خصم تسليم كند، پس بر وى بكار دارى.

خواهى حق يا مشهور يا مقبول باش، و خواهى مباش. و مسلمات مشهور يك تن‌اند كه خصم است و مشهورات مسلم جماعت مردم» (دانشنامه، ص 5- 124).

2- هريك از مواد قياس به اعتبار اينكه برخى از آنها در نزد عقل مسلم است و برخى در نزد وهم، و پاره‌اى در نزد مخاطب، و بعضى در نزد قومى خاص.

«و اين سيزده صنف را مسلمات خوانند.

چه بهرى مسلم است به نزديك عقل اول، و بهرى به نزديك وهم، و بهرى به نزديك جمهور، و بهرى به نزديك قومى خاص، و بهرى به نزديك شخص» (اساس، ص 348).