كلّى‌

تصورى كه افراد متعدد خارجى يا فرضى و ذهنى را شامل شود. به عبارت ديگر مفهومى است كه فى نفسه بر افراد متكثّر قابل صدق باشد. مانند تصور انسان و اسب و دايره و آهن و جسم و ديو و كيميا و شريك خدا.

كلى بودن و جزئى بودن اولا و بالذّات صفت معنى و مفهوم است، و ثانيا و بالعرض صفت لفظ. يعنى لفظى را كه دال بر معنى جزئى باشد لفظ جزئى، و لفظى را كه دال بر معنى كلى باشد لفظ كلى نامند.

كلى از يك لحاظ بر دو قسم است: كلى ذاتى و كلى عرضى. و از لحاظ ديگر بر دو قسم: كلى متواطى و كلى مشكك. (- ذاتى، عرضى، متواطى، مشكك) (-/ جزئى). (- معقولات اوّليّه، ص 264)

«هر لفظى مفرد يا كلى بود يا جزوى. و كلى آن بود كه به يك معنى بر چيزهاى بسيار شايد كه افتد برابر، چنانكه گوئى مردم. كه مردم به يك معنى بر زيد افتد و بر عمرو و بر بكر» (دانشنامه، ص 12). «لفظ چون بر معنى خود دلالت كند، يا مفهومش اقتضاء آن كند كه در آن معنى شركت نتواند بود و آن را جزوى خوانند، مانند زيد كه علم شخصى بود، يا مانند اين مردم، چه به سبب مقارنت اشاره غير او را در آن معنى با او شركت نتواند بود. يا مفهوم او اقتضاء منع شركت نكند، و آن را كلى خوانند. مانند مردم و آفتاب و عنقا» (اساس، ص 17) «و اگرچه آن جزويات مقارن محسوسات باشند، اما از شأن عقل بود كه به قوّت تمييز آن را به تنهائى مجرد از محسوسات ملاحظه كند. و به تجريد از محسوسات كلى شود» (اساس، ص 413). «كليات را از اين جهت كه كلى‌اند، وجود جز در عقول و اذهان نبود. و چون در خارج موجود باشند لا محاله در اشخاص موجود توانند بود» (اساس، ص 29).

2- قضيه محصوره‌اى كه در آن حكم بر همه افراد موضوع شده باشد. مانند «هر جسمى جايگير است». و «هيچ فلزى قابل احتراق نيست» و آن بر دو قسم است:

موجبه و سالبه (-/ جزئى).

«و مر قياس شدن اقترانهاى شكل نخستين را دو شرط است: يكى آن است كه صغرايشان بايد كه موجب بود، و ديگر آن است كه كبراشان بايد كه كلى بود» (دانشنامه، ص 66).

كلّيّات خمس‌

نوع و جنس و فصل و عرض خاصّ (يا خاصّه) و عرض عامّ.

كلى در تقسيم اول يا ذاتى است يا عرضى.