است، ولى اين به آن معنا نيست كه اگر كسى چيزى به او هديه كرد،آن را نپذيرد و اگر پذيرفت و سودى برد آن را مخالف با گفتار پدر بداند زيرا گفتار پدر يك ضابطه كلى در زندگى است، و امّا بهره گيرى از عمل ديگرى يك كار استثنايى است. پدر مى گويد بر عمل خويش متكى باش و بدان كه با كسالت و بطالت زندگى تأمين نمى شود ولى اين مانع از آن نيست كه گاهى به صورت استثنايى انسان نيز از عمل ديگرى منتفع شود.

شبهه دوم

حديثى كه فريقين آن را نقل كرده اند حاكى از آن است كه با مرگ انسان كارنامه عمل او بسته مى گردد[1] مگر در سه مورد:

1. صدقه جاريه، 2. علمى كه ديگران از آن بهره مى گيرند، 3. فرزند صالحى كه در حق انسان دعا كند.

پس بهره گيرى انسان پس از مرگ منحصر به اين سه مورد است در حالى كه بهره گيرى از عمل ديگران از اين موارد سه گانه نيست.

پاسخ

حديث ياد شده ناظر به آن رشته كارهايى است كه انسان به طور مستقيم انجام مى دهد و ناگفته پيدا است كه با مرگ انسان كليه كارهايى كه خودش مبدأ آن بود گسسته و نابود مى شود مگر اين سه مورد كه وجود آنها باقى است و اثر آن جاودانه مى باشد و با مرگ انسان از بين نمى روند.در اين صورت حديث به