حالت اختيارى به خود خواهد گرفت و اگر آن را خارج از اختيار بينديشيم، فعل يا حالت جبرى به خود خواهد گرفت و در بيان ياد شده اختيارى و يا اختيارى نبودن اراده مطرح نشده است و مشكل به حال خود باقى است.

6. پاسخ محقق نائينى

استاد بزرگ اصول و فقه در حوزه علميه نجف، مرحوم شيخ محمدحسين نائينى (1274ـ 1355هـ.ق) در بحث اصول معتقد است كه براى انسان پس از امور چهارگانه فعل خاصى هست كه از نفس سر مى زند، و آن فعل همان اختيار است كه سبب مى شود فعل اختيارى گردد.

توضيح اين كه: براى صدور فعل اختيارى يك رشته مبادى لازم است:

1. تصور موضوع و انديشيدن آن و گاهى خطور به قلب;

2. بررسى موضوع از نظر سودمند بودن و يا ضرر داشتن;

3. شوق مؤكد: پس از تحقق دو مرحله در انسان اشتياقى اكيد براى انجام كار پيدا مى شود و اين همان اراده است.

4. آنگاه كه اراده تحقق پذيرفت: واقعيت چهارمى در نفس انسان رخ مى دهد كه همان انتخاب و اختيار است و نسبت آن به نفس، نسبت فعل به فاعل است و وجه اختيارى بودن فعل همان فعلى است كه از نفس بعد از اراده به نام اختيار انتخاب سرمى زند.