حالت از يك شئ.

5ـ ما تضاد منطقى را مخصوص اعراض دانستيم، و گفتيم، دو صفت و يا دو حالت ناسازگار يك شئ است كه به خاطر ناسازگارى در يك محل جمع نمى شوند.

ولى بوعلى و برخى از فيلسوفان معتقدند كه تضاد، به اعراض اختصاص ندارد، بلكه در جواهر نيز حكمفرما است و مى گويد: ماده واحد در يك آن نمى تواند، دو صورت جوهرى مختلف به خود بگيرد; مثلا نطفه در يك آن، نمى تواند هم صورت نطفه انسانى را دارا باشد و هم صورت نطفه جاندار ديگرى را و لذا ماده واحد نمى تواند در يك آن داراى دو فعليت باشد، زيرا فعليت ها به خاطر تضاد و ناسازگارى كه دارند با هم جمع نمى شوند.

6ـ تضاد در فلسفه صدرالمتألهين و پيروان مكتب او، در دو فصل مورد بحث قرار مى گيرد: يكى در فصل «تقابل» كه از اقسام «كثرت» در مقابل «وحدت» است، ديگرى در فصل «شرور» در طبيعت. تضاد در بحث نخست، همان تضاد «منطقى» است در حالى كه تضاد در بحث دوم همان تضاد فلسفى است.

7ـ همان طور كه تضاد به معناى دوم از مسائل فلسفى است تضاد به معناى اول نيز، از مباحث فلسفى است و قدما آن را در فلسفه و برخى از متأخرين آن را در منطق مطرح كرده اند، زيرا در فلسفه، وجود و هستى به صورت مطلق مورد بحث قرار مى گيرد، و هر چيزى كه از عوارض آن به شمار مى رود، از مسائل فلسفى خواهد بود، و وحدت و كثرت، از عوارض اصل وجود است، و يكى از اقسام كثرت «تقابل»